«Ένας Άμλετ για το δρόμο» της Ελένης Κουρτίδου και του 9,58Fm ο Δημήτρης Σιακάρας που υποδύεται τον Ζαν Πωλ Μαρά στην «Δολοφονία του Μαρά» του Πέτερ Βάις, που σκηνοθετεί ο Κοραής Δαμάτης στο ΚΘΒΕ, σε μετάφραση Μάριου Πλωρίτη και μουσική Δήμητρας Γαλάνη, μας προσκαλεί μιλώντας για τον ρόλο, το ιστορικό υπόβαθρο του έργου, τις ιδιαιτερότητές του και την προσωπική διαδρομή που διένυσε για το κατάκτημα του θεάτρου μέσα στο θέατρο, να τον συναντήσουμε στην Κεντρική Σκηνή της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών.
Ακούστε την συνέντευξη
Νιώθουμε όλοι χωρίς να θέλω να φανεί υπερβολικό, λυτρωμένοι πια γιατί μετά από 5 μήνες συνολικής διάρκειας προβών επιτέλους φτάνουμε να ανέβει αυτή η παράσταση.
- Αλλά και τι επιστροφή πανηγυρική έτσι; Σαράντα ηθοποιοί επί σκηνής;
Είναι ένας πολυμελής θίασος! Η πλειοψηφία των ηθοποιών - κι αυτό είναι ακόμη μεγαλύτερο ενδιαφέρον για την παράσταση - παίζουν ρόλους με διπλή υπόσταση. Εγώ για παράδειγμα δεν ερμηνεύω τον Μαρά, ερμηνεύω τον ασθενή που με τη σειρά του ερμηνεύει τον Μαρά. Κι έτσι καθίστανται λίγο πιο περίπλοκα τα πράγματα.
- Είναι το εύρημα του Πέτερ Βάις να βάζει το θέατρο μέσα στο θέατρο για να πει μια ιστορία, φλερτάροντας με την αποστασιοποίηση του Μπρέχτ.
Ακριβώς! Το στοιχείο του κοινού που υπάρχει στον καθέναν μας, εννοώ, όσων είμαστε επί σκηνής… Είναι αυτό το στοιχείο της αποστασιοποίησης που έχει τεράστιο ενδιαφέρον για τον ηθοποιό ερμηνευτικά.
- Είναι ένα έργο σημείο αναφοράς…
Όντως είναι ένα πολύ σπουδαίο έργο. Το έγραψε το ΄64 και χρησιμοποιώντας ως όχημα το άσυλο του Σαραντόν μας μιλά για την Γαλλική Επανάσταση, βαδίζοντας παράλληλα σε δύο διαδρομές: H μία αφορά στην ιστορική διαδοχή των γεγονότων, μέχρι να καταλήξουμε στη δολοφονία του Μαρά και η άλλη στη σύγκρουση των δύο βασικών ηρώων του έργου. Του Μαρκήσιου Ντε Σαντ, που εκφράζει την ιδεολογία της ατομικότητας και της άνευ ορίων ελευθερίας που μπορεί κανείς να εκφράσει, απέναντι στη συλλογική ελευθερία και το κοινωνικό καθήκον που εκφράζεται από τον Ζαν Πωλ Μαρά.
- Είναι περίπλοκο...
Γι’ αυτό καλό θα είναι ο θεατής να πάρει μια πρώτη ιδέα για το έργο πριν έρθει να δει την παράσταση.
- Είναι και σε τρείς χρόνους: η μία αφορά στον σύγχρονο, δηλαδή τον χρόνο της παράστασης του ΚΘΒΕ, η δεύτερη στην παράσταση μέσα στην παράσταση το 1808 στο άσυλο, και ο τρίτος της πραγματικής δολοφονίας του Ζαν Πωλ Μαρά;
Κάπως έτσι είναι ναι.. Ακόμα και ο χρόνος περιπλέκεται στο έργο «Η Δολοφονία του Μαρά».
- Γιατί θεωρείται τόσο σημαντικό και διδάσκεται σε όλες τις σχολές θεάτρου;
Είναι ένα βαθιά πολιτικό έργο. Ως εκ τούτου, απολύτως διαχρονικό. Οτιδήποτε πολιτικό οποτεδήποτε κι αν γραφτεί έχει διαχρονικότητα. Ας πάρουμε για παράδειγμα έργα που γραφτήκαν πριν 2500 χρόνια και ας αναφερθούμε στην Αντιγόνη του Σοφοκλή. Όπου εκεί το πρόσωπο-σύμβολο της εξουσίας είναι ο Κρέοντας. Κι εδώ ο Βάις διαχειρίζεται τα όρια της εξουσίας και ως που αυτά μπορούν να φθάσουν καθώς σκιαγραφεί τη σύγκρουση των δύο αυτών ηρώων.
- Ποιος εκπροσωπεί τι;
Την εξουσία την εκπροσωπεί ο Ζαν Πωλ Μαρά. Είναι απ’ τους πρωτεργάτες της Επανάστασης, μέλος της τριανδρίας που ανέλαβε την εξουσία. Την Γαλλική Επανάσταση ακολούθως τη διαδέχεται η περίοδος της μαύρης τρομοκρατίας. Ο Επαναστάτης Μαρά, ας μη ξεχνούμε την εφημερίδα που εξέδιδε με τίτλο «ο φίλος του λαού». Αυτός ο φίλος του λαού λοιπόν, που λατρεύτηκε απ’ τον λαό, στη συνέχεια κατηγορήθηκε από τον ίδιο τον λαό ως τέρας. Οι ακρότητες, το παραλήρημα της βίας που έφθασε σε μορφές ακραίας έκφρασης στο τέλος, τον έκαναν να χαρακτηριστεί απ’ τον ίδιο τον λαό «τέρας».
- Και ο Μαρκήσιος Ντε Σαντ;
Ο Ντε Σαντ είναι μια άλλη περίπτωση. Ο άνθρωπος είναι επίσης έγκλειστος στο άσυλο όμως δεν υποδύεται κάτι άλλο όπως κάνει ο Μαρά. Λόγω των ακραίων εκφράσεων και της ιδιαιτερότητάς του σε θέματα σεξουαλικής ελευθεριότητας, βρίσκεται έγκλειστος στο Σαραντότ.
- Την παράσταση του Μπρουκ σε βίντεο ή κάπως την έχετε δει;
Την είδα.. δεν υπήρχε περίπτωση να μην μου κεντρίσει το ενδιαφέρον. Είναι άλλη η οπτική του Μπρουκ. Η δική μας διαφέρει.
- Λένε ότι αυτή η παράσταση έκανε το έργο τόσο γνωστό και σημείο αναφοράς.
Είναι αλήθεια αυτό. Η οπτική του Μπρουκ βέβαια είναι ίσως λίγο πιο ξεκάθαρα πολιτική. Ο Κοραής Δαμάτης το προσεγγίζει διαφορετικά το έργο που ανεβάζουμε εμείς στο ΚΘΒΕ. Δίνει μεγάλη σημασία στο ότι όλο αυτό διαδραματίζεται μέσα σε ένα άσυλο. Πράγμα που ο Μπρουκ δεν του προσδίδει τη δέουσα σημασία και αξία. Αυτή είναι σημαντική διαφορά κατά την ταπεινή μου γνώμη, καθώς έχω δει την κινηματογραφική εκδοχή της σκηνοθεσίας του Μπρουκ. Έπειτα, ας μη ξεχνούμε ότι αυτό δεν είναι κι ένα έργο που ανεβαίνει συχνά. Στην Ελλάδα είναι η τρίτη φορά που ανεβαίνει. Μάλιστα οι δύο τελευταίες από τον ίδιο σκηνοθέτη.
- Γιατί άραγε;
Γιατί είναι πολύ απαιτητικό. Είμαστε σαράντα άνθρωποι επί σκηνής. Κατά διαστήματα από πειραματικές σκηνές ανεβαίνει, αλλά σε μεγάλα θέατρα δεν ανεβαίνει εύκολα. Έχει τεράστιες απαιτήσεις.
- Πως έχει στηθεί η δική σας παράσταση; Η σκηνή του θέατρου της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών μετατρέπεται στο άσυλο;
Σε άσυλο, σε κολαστήριο. Στην εποχή που διαδραματίζεται το έργο τα άσυλα δεν είχαν την μορφή που έχουν σήμερα. Ούτε η δέουσα προσοχή προς τους τρόφιμους. Τρομοκρατία, ξυλοδαρμοί, κρύα λουτρά, στοιχεία που σκιαγραφούνται στην παράσταση. Αλλά αυτό αποτυπώνεται ως σκηνική εικόνα. Ένα άσυλο… Υπέροχη μουσική της Δήμητρας Γαλάνη, υπέροχα κοστούμια της κας Μαχαιριανάκη, εξαιρετικά τα σκηνικά του Βαρώτσου.
- Τι έχει κάνει ο Βαρώτσος με τα σκηνικά;
Minimal θα τα χαρακτήριζα εγώ. Αλλά και πολύ λειτουργικά ταυτόχρονα. Θα το δείτε και θα καταλάβετε.
- Και φτιάχνετε έναν κόσμο που κάποιοι ερμηνεύουν τους θεατές;
Τους θεατές τους ερμηνεύετε εσείς οι θεατές. Εσείς συμμετέχετε ως αυτό που είστε, εσείς δεν αλλάζετε προσωπείο, αφήστε αυτό τον ρόλο σ’ εμάς..
- Εσείς επωμίζεστε δύο ρόλους ο καθένας;
Κάποιοι ναι, κάποιοι άλλοι όχι.
Όπως προανέφερα ο Σαντ είναι ο Σαντ. Επίσης θα πρέπει να σημειώσουμε ότι αυτά τα δύο πρόσωπα δεν συναντήθηκαν ποτέ στην πραγματικότητα, όσο και αν αυτό ακούγεται παράδοξο. Προκειμένου να ελαφρύνει την ποινή του, στον επικήδειο που έγραψε στον Ζαν Πωλ Μαρά, εκεί αναπτύσσεται η μία και μοναδική σχέση που έχει μαζί του ο Σαντ.
- Τον ρόλο σου πως τον προσέγγισες;
Είναι πολύ δύσκολο πράγμα αυτό που επιχειρήσαμε. Πολύ σύνθετο. Απαιτεί μεγάλη αφοσίωση και προσπάθεια από το να κάνεις έναν συμβατικό ρόλο, όπως περιγράφεται από τον συγγραφέα.
Υπάρχουν κανα δυο στοιχεία που δίνει ο ντελάλης στην έναρξη που μας παρουσιάζει τα πρόσωπα ένα προς ένα, ο οποίος λέει πως τον ρόλο του Μαρά τον εμπιστευτήκαμε σε έναν που η παράνοια τον έχει παραλύσει.
Εκεί ερμηνεύοντας όλα αυτά τα στοιχεία, αλλά από κει και πέρα ότι υπάρχει η σωματική ασθένεια, που πραγματικά είχε ο Μαρά, την ασθένεια του δέρματος που την απέκτησε καθώς κρυβόταν κατά την περίοδο της Επανάστασης στα τούνελ και στους υπονόμους του Παρισιού για να διαφύγει της σύλληψης. Αλλά και άλλου τύπου στοιχεία, όπως ότι ήταν γιατρός και μάλιστα κατά τη διάρκεια της Επανάστασης εκτελούσε τα καθήκοντά του δίχως να αμείβεται, γιατί ήταν τρομερά ανθρωπιστής.
Ανεξάρτητα αν θεωρούσε πως για να επιτύχει η Επανάσταση και να εξουδετερώσει τους αντιπάλους έπρεπε να προσφύγει σε ακραίες μορφές βίας, ήταν ανθρωπιστής.
Αλλά ας πάρουμε τώρα απ’ την αρχή το ερώτημα. Με αυτή την έννοια ο ηθοποιός πρέπει όλα τα στοιχεία αυτά να τα εντάξει στον ρόλο. Ένα τεράστιο ερώτημα που με βασάνισε στη διάρκεια των προβών, προσωπικό ερώτημα ήταν το εξής, κατά πόσο ο ασθενής έχει επίγνωση του ρόλου, κατά πόσο πιστεύει ο ασθενής στον Μαρά, έχει επίγνωση όσων λέει;
- Τι αποφάσισες;
Εγώ προσωπικά αποφάσισα ότι έχει επίγνωση. Δεν είναι τυχαίο ότι επιλέχθηκε ο εν λόγω ασθενής για να κάνει τον ρόλο. Εκεί υπήρχε μια στόχευση. Δηλαδή ο Ντε Σαντ που είναι ο σκηνοθέτης όλης της παράστασης αυτής, επέλεξε τος ρόλους.
Δεν είναι τυχαίο επίσης ότι επέλεξε ως Ζακ Ρου έναν ριζοσπάστη παππά που έρχεται και σε κόντρα γιατί η επίσημη, η κυρίαρχη εκκλησία ήταν ενάντια στην Επανάσταση. Είναι στοχευμένα αυτά. Στην περίπτωση του ασθενή Μαρά έχει απόλυτη συναίσθηση. Το πώς αυτό εκφράζεται φωνητικά, σωματικά, είναι ένα άλλο ζήτημα. Σαφώς και πρέπει να είναι έντονο το στοιχείο του ασθενή. Αυτού του ανθρώπου, που έχει αυτή τη σωματική δερματική ασθένεια και παλεύει με αυτό το πράγμα. Και πρέπει να μεταμορφώνεται. Και στιγμές-στιγμές να χάνεται. Γιατί χάνει τα λόγια, τα ξεχνάει. Αυτό πρέπει επίσης να καταδειχθεί για να είναι σαφής ο διαχωρισμός του ασθενούς απ’ αυτόν τον ρόλο που υποδύεται.
- Έχει πολύ ενδιαφέρον και για τους θεατές του ασύλου και του ΚΘΒΕ. Τελικά κάνατε μια παράσταση με τη ματιά στραμμένη στο θέμα της εξουσίας και πώς αυτή αντιστρέφεται για την ορατότητα, την αυτοδιάθεση, για την συνύπαρξη, όπως λέει ο σκηνοθέτης στο σημείωμά του;
Αυτό δεν εκφράζεται ξεκάθαρα από τους ήρωες. Σαφώς δεν εκφράζεται από τον Μαρκήσιο Ντε Σαντ διότι εκεί μιλάμε για την έκφραση του ατομισμού. Δε ξέρω κατά πόσο εκφράζεται από τον Μαρά.
Βεβαίως στο όνομα της ελευθερίας και της ισότητας και της αδερφοσύνης, στο τρίπτυχο δηλαδή της Γαλλικής Επανάστασης, (εξ’ ου και η εμβληματική αυτή φράση) «προσφέραμε στη διακήρυξη δικαιωμάτων των ανθρώπων το δικαίωμα της ιδιοκτησίας και του πλούτου και δες τώρα που θα μας οδήγησε αυτό… στο όνομα της ελευθερίας και της ισότητας αδερφικά θα πολεμάει ο καθένας να γίνει ένας μικρούλης κροίσος. O άνθρωπος ενάντια στον άνθρωπο. Μια ομάδα ενάντια στην άλλη»
Σύνταξη - Επιμέλεια: Χρύσα Σάμου