"...Το κτίριο που σήμερα είναι γνωστό ως Μονή Λαζαριστών έχει μακρά ιστορία στη Δυτική Θεσσαλονίκη. Μια σύντομη ιστορική ανασκόπηση μας φέρνει πίσω, στα μέσα του 19ου αιώνα, όταν οι καθολικοί μοναχοί του Τάγματος του Αγίου Βικέντιου, περισσότερο γνωστοί ως Λαζαριστές, οι οποίοι είχαν ήδη παρουσία στην πόλη, άρχισαν να αγοράζουν γη στη δυτική πλευρά της πόλης, στην περιοχή που ήταν γνωστή με το τούρκικο τοπωνύμιο Ζέιτενλικ (ελαιώνας). Σκοπός τους ήταν η ανέγερση ενός εκπαιδευτηρίου και ιεροσπουδαστηρίου για τα παιδιά των βουλγάρων κατοίκων της πόλης στο πλαίσιο της Ουνίας, της προσπάθειας δηλαδή για την ένωση της καθολικής εκκλησίας με τη βουλγαρική. Στην περιοχή εγκαταστάθηκαν πρώτα οι Αδελφές του Ελέους, αδελφή κοινότητα των Λαζαριστών, κατασκευάζοντας το οικοτροφείο Άγιος Βικέντιος (1862) για τα βρέφη των βουλγάρων, το οποίο αντικαταστάθηκε από νέο κτίσμα το 1890 και τα ερείπιά του στέκονται μέχρι σήμερα απέναντι από τη Μονή.

Το κτίριο της Μονής Λαζαριστών ξεκινά να κτίζεται το 1883 σε σχέδια του αρχιτέκτονα μοναχού Aubauer. To 1885, μετά την ολοκλήρωση των δύο από τις τρεις προβλεπόμενες πτέρυγες, ιδρύεται το ιεροσπουδαστήριο με την ονομασία Βουλγαρικό Καθολικό Σεμινάριο του Ζέιτενλικ (Séminaire Catholique Bulgare σύμφωνα με την επιγραφή της εισόδου). Αρχικά λειτούργησε ως οικοτροφείο με γυμνάσιο που προόριζε τους μαθητές για δασκάλους ακολουθώντας το πρόγραμμα του αντίστοιχου βουλγαρικού γυμνασίου της Θεσσαλονίκης, ενώ το ιεροσπουδαστήριο εκπαίδευε ιερείς. Υπήρχαν, επίσης, τμήματα πρακτικής εξάσκησης στην ξυλουργική, τη ραπτική, την υποδηματοποιία, τη μαγειρική και την κηπουρική. Το 1912, με την απελευθέρωση της πόλης, σταμάτησε η λειτουργία του ως ιεροσπουδαστήριο και συνέχισε ως σχολείο των Καθολικών. Το 1917 μετατράπηκε σε γαλλικό στρατιωτικό νοσοκομείο για τις ανάγκες της Στρατιάς της Ανατολής περιθάλποντας παράλληλα καθολικούς πρόσφυγες, παιδιά Ελλήνων και κατοίκους της περιοχής Λεμπέτ (η σημερινή Σταυρούπολη). Το 1922 βρήκαν εκεί στέγη καθολικοί πρόσφυγες της Μικρασιατικής Καταστροφής και κατά τη διάρκεια του 2ου Π.Π. οι Γερμανοί κατέλαβαν το κτίριο ενώ οι Λαζαριστές και οι Αδελφές του Ελέους συνέχισαν να καλλιεργούν τους κήπους. Το 1949 φιλοξένησε πληγέντες του εμφυλίου ενώ οι οικογένειες προσφύγων, οι οποίες κατοικούσαν εκεί από το 1922, εγκατέλειψαν οριστικά το κτίριο μετά το σεισμό του 1978.

Το κτίριο της Μονής κηρύχθηκε διατηρητέο το 1980, αγοράστηκε από το Ελληνικό Δημόσιο το 1983 επ’ ευκαιρία του εορτασμού των 2300 χρόνων από την ίδρυση της πόλης (1985) και αποκαταστάθηκε για τη δημιουργία Πολιτιστικού Κέντρου υπερτοπικής εμβέλειας. Η αποκατάσταση και επέκταση του κτιρίου αποτέλεσε αντικείμενο αρχιτεκτονικού διαγωνισμού (1988-1990). Η κατασκευή ξεκίνησε άμεσα και ολοκληρώθηκε το 1998, εντασσόμενη στο Τεχνικό Πρόγραμμα του Οργανισμού Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης ’97.

Σκοπός του διαγωνισμού ήταν η σύνταξη αρχιτεκτονικής μελέτης για τη δημιουργία ενός Πολιτιστικού Κέντρου της Δυτικής Θεσσαλονίκης που θα περιελάμβανε κλειστό θέατρο, εκθεσιακούς χώρους, συνεδριακό κέντρο, βιβλιοθήκη, ξενώνα, διαμόρφωση της πλατείας και υπόγειο χώρο στάθμευσης. Η βραβευθείσα πρόταση (της αρχιτεκτονικής ομάδας Y.P.N.O.S.) συμπλήρωνε το υπάρχον κτίριο με μία συμμετρική πτέρυγα ώστε να σχηματισθεί η κλειστή μοναστηριακή αυλή, μία τετράγωνη υπόσκαφη πλατεία που χωνεύει τον όγκο του θεάτρου και τον πύργο σκηνής. Το 700 θέσεων θέατρο προοριζόταν να στεγάσει τη σκηνή του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος και σε άλλους χώρους τη Δραματική Σχολή και τα Θεατρικά Εργαστήρια του ΚΘΒΕ, ενώ η εσωτερική αυλή επρόκειτο να χρησιμοποιηθεί για μουσικές εκδηλώσεις.

Σήμερα οι τρεις βασικοί χρήστες της Μονής είναι το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος, το Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης και το Φεστιβάλ της Μονής Λαζαριστών, του οποίου μάλιστα η πρώτη διοργάνωση έγινε τον Ιούνιο του 1992, πριν την αποκατάσταση του κτιρίου. Οι πρώτες παραστάσεις του ΚΘΒΕ στη Μονή Λαζαριστών ξεκίνησαν αμέσως μετά την αποπεράτωση του θεάτρου. Η αρχή έγινε την 1η Οκτωβρίου 1998 στη Σκηνή Σωκράτης Καραντινός με την ιστορική παράσταση «Αρλεκίνος, υπηρέτης δύο αφεντάδων» (σκηνοθεσία: Τζόρτζιο Στρέλερ) από το Πίκολο Τεάτρο του Μιλάνου που φιλοξένησε το ΚΘΒΕ. Ακολούθησε η παράσταση «Εν τω μνησθήναι αυτούς» (σκηνοθεσία: Δημήτρης Καρέλλης, πρεμιέρα: 26/10/1998), η πρώτη παραγωγή του ΚΘΒΕ που παρουσιάστηκε σε αυτήν τη Σκηνή. Η νεόκτιστη πτέρυγα, όπου λειτουργεί η Δραματική Σχολή, παραδόθηκε στις αρχές του 1999. Σε αυτήν την πτέρυγα βρίσκεται το Μικρό Θέατρο (που αρχικά προοριζόταν για αίθουσα δοκιμών), μια μικρή σκηνή με μεταβαλλόμενη διαρρύθμιση σκηνής-χώρου θεατών, χωρητικότητας περίπου 100 θέσεων. Σε αυτόν τον χώρο, η πρώτη φιλοξενία που πραγματοποίησε το ΚΘΒΕ ήταν η παράσταση «4:48 Ψύχωση» της Σ. Κέιν (σκηνοθεσία: Ρούλα Πατεράκη, πρεμιέρα: 14/03/2002) από το Δραματικό Θέατρο Ρούλας Πατεράκη, ενώ η πρώτη δική του παραγωγή «Ο χορός του θανάτου» του Α. Στρίντμπεργκ (σκηνοθεσία: Ανδρέας Βουτσινάς, πρεμιέρα: 13/12/2002). Σε αυτά τα 20 χρόνια, στη Μονή Λαζαριστών έχουν ανεβεί πάνω από 150 παραστάσεις του ΚΘΒΕ, τόσο δικές του παραγωγές όσο και φιλοξενίες..."