Κοραής Δαμάτης: «Ωραία ψευδαίσθηση η ελπίδα»
«Με μια ομπρέλα κόκκινη» ο σκηνοθέτης της παράστασης «Η Δολοφονία του Μαρά», μίλησε ραδιοφωνικά για το έργο στην Έλσα Σπυριδοπούλου λίγο πριν την μεγάλη πρεμιέρα του ΚΘΒΕ που θα δοθεί την Παρασκευή 19 Νοεμβρίου στην Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών.
«Είναι πολύπλοκο αλλά συνάμα και λυτρωτικό έργο…. Λυτρώνεται κανείς βλέποντας την ιστορία».
- Ο Πέτερ Βάις δεν πολύ-ανεβαίνει σε θέατρα, είναι λίγο ακριβοθώρητος συγγραφέας.
Παλαιότερα παιζόταν λίγο περισσότερο. Βέβαια, «Η Δολοφονία του Μαρά», αν θέλει να την ανεβάσει κανείς έτσι όπως πρέπει να ανέβει, είναι πολυπρόσωπο έργο. Και τώρα στην παράσταση είναι 40 ηθοποιοί επί σκηνής. Καταλαβαίνουμε ότι μόνο μεγάλες κρατικές σκηνές μπορούν να ανεβάσουν τα έργα του. Όπως και η «Ανάκριση» του Πέτερ Βάις, επίσης ένα υπέροχο έργο αλλά και πάλι είναι πολυπρόσωπο έργο. Δύσκολα ανεβαίνει στο ελεύθερο θέατρο. Εδώ, όταν έγινε η πρόταση, πριν δύο έτη, την δέχθηκε ο Καλλιτεχνικός Διευθυντής Νίκος Κολοβός και προχωρήσαμε. Προχωρήσαμε, πέρσι το φτιάξαμε και σταματήσαμε, για όλη αυτή την ιστορία που συμβαίνει στον πλανήτη, με την πανδημία και μπήκε άγριο φρένο, μετά από τρεις μήνες πρόβες, δέκα μέρες πριν. Μαζευτήκαμε πάλι εφέτος είμαστε ενάμιση μήνα τώρα και το ξαναδουλεύουμε για να πάει την Παρασκευή, να αρχίσει, να παιχθεί, για να δοθεί στον κόσμο αυτή η μεγάλη αυτή παραγωγή του Κρατικού Θεάτρου.
- Όλο αυτό το διάστημα, όπως μπήκε το φρένο απ’ την πανδημία και τώρα την ξαναδουλέψατε, αλλάξατε κάτι, την είδατε με άλλη ματιά, βάλατε άλλα στοιχεία…
Όχι δεν άλλαξα, όπως ήταν την πρώτη φορά. Συνεχίσαμε και το ξαναφέραμε, απλώς το να μεγαλώνεις ένα χρόνο και να μεγαλώνεις έτσι λίγο περίεργα ας πούμε, φέρνει από μόνο του πράγματα. Κατ’ αρχήν με την ενδυματολόγο την κυρία Άννα Μαχαιριανάκη, κάποια στιγμή αποφασίσαμε να προστεθούν κάποιες μάσκες στους ασθενείς. Κατασκευάστηκαν ειδικά μάσκες, επειδή το έργο παίζεται το 1808. Και βρήκαμε κάτι μάσκες από διάφορα ψαξίματα μας, που φόραγαν από παλιά οι άνθρωποι. Όχι για τους κορονοϊούς ή άλλες ιώσεις, αλλά για να μην μπορούν να τρώνε τους καρπούς από τα δέντρα που μαζεύανε, οι δε μάσκες αυτές κλειδώνανε, ήταν μεταλλικές. Έτσι λοιπόν το θέμα μάσκας, μύτης προς στόματος, δεν είναι καινούριο, είναι κάτι που συνηθίζεται κατά καιρούς.
- Τι μαθαίνει κανείς! Πολύ ενδιαφέρον πράγματι, όπως και ενδιαφέρον είναι το «θέατρο μέσα στο θέατρο» για τον Πέτερ Βάις.
Είναι σ’ ένα ψυχιατρικό άσυλο. Είναι ο Μαρκήσιος Ντε Σαντ, όπου έχει πάρει άδεια να γράφει έργα και να τα σκηνοθετεί, να τα παίζει μέσα στο τρελοκομείο αυτό και να έρχεται η αριστοκρατική νέα πια τάξη των Γάλλων απ’ το Παρίσι για να βλέπει τις παραστάσεις του. Αυτό ήταν πραγματικότητα. Έτσι γινόταν. Ήταν ο Ντε Σαντ σ’ αυτό το ίδρυμα, στο Σαραντότ και έδινε τις παραστάσεις. Το ήξερε αυτό ο Βάις και έφτιαξε αυτό το έργο. Είμαστε λοιπόν στο 1808 και παίζουν οι ασθενείς την ιστορία της «Δολοφονίας του Μαρά» το 1793. Αυτό είναι θέατρο μέσα στο θέατρο. Κι επειδή κι ο Βάις λάτρευε τον Μπρέχτ, είναι ένας τρόπος να κρατήσει μια αποστασιοποίηση, βάζοντας τους ρόλους να τους ερμηνεύσουν ασθενείς με ψυχικά νοσήματα, έτσι ώστε να μπορεί να παρακολουθεί ο άλλος περισσότερο τη φιλοσοφία παρά το συναίσθημα του έργου.
- Έχουμε ένα άκρως πολιτικό έργο, όπως ήταν κι ο Βάις, στρατευμένος. Μιλά για την Επανάσταση, για τα ανθρώπινα και συλλογικά δικαιώματα, τους αγώνες γύρω απ’ τα θεμελιώδη αυτά ζητήματα. Θέτει πολλά ερωτήματα στον θεατή, το «που πάμε» για παράδειγμα.. και εν έτη 2021.. και κρατώ μια φράση σας στο σκηνοθετικό σημείωμα του προγράμματος που λέτε ότι το σύγχρονο και επίκαιρο οφείλεται να παρατηρεί γεγονότα της εποχής και δεν έχει αλλάξει τίποτα στην πολυπλοκότητα και τις πράξεις των ανθρώπων. Ακούγεται δραματικό..
Αυτό είναι όλο το θέμα. Πάντα πίστευα «τι έργο, τι σύγχρονο, λες μιλάει για το σήμερα λες και ήξερε»… Και κάποια στιγμή κατάλαβα ότι απλώς δεν αλλάζουν τα πράγματα, αλλάζουν μορφή, το περιεχόμενό τους παραμένει το ίδιο… Η Κορνταί, που δολοφόνησε τον Μαρά, λέει κάποια στιγμή «δεν μπορέσαμε να δώσουμε τα χέρια, γιατί οι λέξεις, ο ίδιες λέξεις όπου λέγαμε, άλλο είχανε νόημα για σένα κι άλλο για μένα». Αυτό πιστεύω ότι διέπει τη ζωή μας. Δεν είναι μόνο στην πολιτική, είναι παντού. Χρησιμοποιούμε τις ίδιες λέξεις, αλλά συχνά ο καθένας λαμβάνει διαφορετικό νόημα, το νόημα που έχει ανάγκη εκείνη τη στιγμή.
- Ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια, αν πάμε μετά την εποχή των μνημονίων και τώρα με την πανδημία κι αν δεν έχουμε πει τη φράση θαρρώ οι περισσότεροι απ’ όλους μας «ουσιαστικά αναθεωρούμε τα αυτονόητα». Αλλά για ποια αυτονόητα μιλάμε, γιατί εν τέλει σε δύσκολες στιγμές όπως και τώρα με την πανδημία, έρχονται στην επιφάνεια και φουντώνουν οι μεγάλες αντιθέσεις. Και λες «τί γίνεται»; «Πάλι απ’ την αρχή θα αγωνιστούμε για τα ίδια»; «Μα, δεν είναι ήδη κεκτημένα μας»;
Όσο αφορά εμένα και τη γενιά και την ηλικία μου, κάτι συμβαίνει στους ανθρώπους.. και πιστεύουμε ότι μεγαλώνοντας τα πράγματα θα διορθωθούν. Πια όταν φθάσουμε σε μια ηλικία των 70 νομίζουμε ότι όλα θα είναι πολύ καλύτερα, απ’ ότι ήταν πχ στα 13 μου ή στα 15. Γιατί κι εγώ γεννήθηκα με εφηβεία μες τη χούντα. Και λες «όχι, θα φτιάξουν τα πράγματα»! Και φτιάξανε και προχωρήσανε και προχωρήσαμε. Και αίφνης ενώ νομίζεις ότι έχουν διορθωθεί κι αυτός είναι ο προορισμός του ανθρώπου, ο προορισμός της Τέχνης, του Πνεύματος, είναι η εξέλιξη αλλά όχι με την επιφανειακή, αλλά την ουσιαστική της έννοια, ώστε να οδηγείσαι σε μια καλύτερη ζωή. Αυτό δεν συμβαίνει τελικά. Μιας και αναφέρατε το σημείωμά μου, το ζήτημα είναι υπάρξει να συνύπαρξη και διασφάλιση για όλους μας. Ενώ όπως λέτε μπορεί να είναι αυτονόητο, δεν συμβαίνει εν τέλει.
- Είναι αγώνας διαρκείας.
Θέλει συνεχώς να αγωνίζεται κάποιος. Κι όταν βλέπεις όλο το σύστημα να μην σπρώχνει τις νέες γενιές να ασχολούνται με αυτά, να ασχολούνται με άλλα πράγματα, που δεν θα τα κρίνω και ούτε θα τα σχολιάσω τώρα, αρχίζεις να απογοητεύεσαι. Τα κοντάρια, τα όπλα, τα δόρατα, τα σπαθιά, ότι κι αν είναι, τα δίνει η προηγούμενη γενιά στην επόμενη. Αν η επόμενη δεν έχει τα χέρια της ανοιχτά και είναι κλεισμένη σε μια οθόνη, δεν ξέρεις που να τα αφήσεις όλα αυτά.
- Θα τα καταφέρει… εξάλλου χωρίς ελπίδα δεν κάνουμε.
Είναι μια πολύ ωραία ψευδαίσθηση η ελπίδα.
- Ο Βάις μέσα απ’ την ρεαλιστική καταγραφή της απελπισίας έδειχνε πως έχουμε τη δύναμη ως ανθρωπότητα αν το πιστέψουμε να αλλάξουν τα πράγματα καθώς τίποτα δεν μένει στάσιμο.
Το σημαντικό είναι ο συνεχής αγώνας.
- Προ ημερών παρουσιάσατε στο Καφέ Θέατρο και το νέο σας βιβλίο. «Αφορμές» ο τίτλος του.
Περάσαμε πολύ ωραία και όσοι ήρθαν κι εμείς που τους είδαμε φίλους και άγνωστους ανθρώπους. Είναι το δεύτερο βιβλίο μου. Το πρώτο τιτλοφορείται «Το σπίτι μόνο». Αυτό «Αφορμές» και είναι ότι λέει η λέξη. Αφορμές που πήρα από την καθημερινότητα, από ειδήσεις που δεν έβλεπα να λέγονται στα συστημικά κανάλια και έλεγα «κάτσε ρε φίλε, αυτό γιατί δεν το λέει κάποιος»; Ή αναρωτιόμουν γιατί να το λένε σε μόλις μισή πρόταση.
Η αρχή όμως ήταν η ιστορία που είδαν οι άνθρωποι του ΟΗΕ στην έρημο της Συρίας, όταν εντόπισαν ένα παιδάκι να περπατάει με ένα σακούλι πλαστικό που μέσα είχε τα θυμητάρια της μητέρας και της αδερφής του προσπαθώντας να βρει τη θάλασσα, μόλις 4ων βία 5 ετών. Αυτό με ώθησε να γράφω «Αφορμές».
Σύνταξη - Επιμέλεια: Χρύσα Σάμου