Αντιφατική προσωπικότητα ο Θεοκλύμενος της «Ελένης» του Ευριπίδη για τον ηθοποιό του ΚΘΒΕ Γιώργο Καύκα που τον υποδύεται…
Με δυσκολία ομολογώ η προσέγγιση του για τη συνομιλία μας: «Είμαι χαοτικός στη σκέψη, δεν είμαι για συνεντεύξεις, εγώ είμαι για τη σκηνή», μου λέει στο τηλέφωνο, έχοντας μόλις κλείσει ένα από τα πολλά βιβλία που διαβάζει, στα διαλείμματα των προβών στο Θέατρο Δάσους όπου 7, 8 και 9 Ιουλίου ανεβαίνει σε μετάφραση Παντελή Μπουκάλα και σκηνοθεσία Βασίλη Παπαβασιλείου η πολυαναμενόμενη παραγωγή του ΚΘΒΕ.
«Ο Ευριπίδης -σημειώνει- τον έχει δημιουργήσει με φαινομενική μονάχα ευσέβεια. Όλοι μιλάνε για την άδικη συμπεριφορά του με φόβο. Τον παρουσιάζουν ως βάρβαρο κι έτσι ο συγγραφέας καταφέρνει να βγάλει στην επιφάνεια την αντίστιξη ανάμεσα σε Έλληνες και βαρβάρους.
Ένας «κακός δαίμονας» που στέκει εμπόδιο για την αποκατάσταση της φήμης της Ελένης είναι. Ένας βασιλιάς με αυταρχισμό, ένας εγωκεντρικός μονάρχης. Βέβαια, εν αρχή, κατορθώνει να συγκινήσει το κοινό, καθώς θρηνεί για τον άδικο χαμό των Τρώων. Η παράξενη ευαισθησία του προς τον νεκρό πατέρα του, μπροστά στο μνήμα του το οποίο και αντιμετωπίζει ως ναό θεών, τον κάνει να κερδίζει την συμπάθεια όλων και την ίδια ακριβώς στιγμή αυτοαναιρείται αμαυρώνοντας την εικόνα που σχηματίζουμε για εκείνον, καθώς απερίφραστα δηλώνει πως θα κρατήσει κοντά του την Ελένη ενεργώντας αντίθετα και προς τους θεούς (αν και φέρει όνομα δηλωτικό της υπακοής του προς εκείνους) και προς τον πατέρα του που είχε δεσμευτεί να αποδώσει την Ελένη στους δικούς της όταν θα ερχόταν το πλήρωμα του χρόνου. Ευσέβεια λοιπόν και επίφαση τα γνωρίσματα του Θεοκλύμενου, που είναι τυπικός Ευριπίδειος ήρωας.
- Πόσο η εποχή είναι καθοριστική για τη δημιουργία αυτού του χαρακτήρα για τον συγγραφέα;
Το σκηνικό της εποχής έχει πολύ μεγάλο ενδιαφέρον να ερευνηθεί. Πρώτος ο Στησίχορος είχε τραγωδήσει και ακολούθησε και ο Ηρόδοτος, την παραμονή της «Ελένης» στην Αίγυπτο. Ο τραγικός μύθος και τα δρώμενα στέκουν αφορμή για τον Ευρυπίδη να ακουστεί δυνατότερα η φρίκη του Πελοποννησιακού πολέμου στη διάρκεια του οποίου γράφει και τα περισσότερα έργα του.
Έναν πόλεμο που δεν έχει ομοιότητες με τον Περσικό καθώς έφερε την Αθήνα στο απόγειο της δόξας της.
Τώρα, η Αθήνα καταρρέει και μαζί της κι η τραγωδία. Δημιουργούνται νέα σχήματα, διαμορφώνονται καινοτόμες ιδέες και διαφαίνεται να ξεκινά ο Μακεδονικός Ελληνισμός.
Όσο για τον άνθρωπο, ο Ευριπίδης τον τοποθετεί στα μέτρα του, την λογική του διάσταση, ρεαλιστικά, με ανθρωπολογικά και ψυχολογικά στοιχεία.
Όλο το έργο του διαπνέεται από θυμηδία. Η Ελένη δεν ξέρει καν τι είναι. Γιατί ούτε τραγωδία όσο θα θελε να είναι είναι, ούτε κωμωδία τη λες.. και η υπόθεσή της εκτυλίσσεται ως πλεκτάνη θεών που εξ’ αυτών, πάνω της δοκιμάστηκε η μοίρα τόσων και τόσων ανθρώπων.
Διαβάζοντας κανείς τα έργα του Ευριπίδη, αντιλαμβάνεσαι πόσο είρων, καυστικός και δεικτικός έναντι των πολιτικών της εποχής του είναι, τόσο που, αμφιβάλω αν πέθανε με τον τρόπο που λένε...
Ένα έργο αυτοκριτικής μας καταθέτει εδώ και μιλώντας για τις αντιθέσεις Ελλήνων – βαρβάρων δεν αγιοποιεί τους πρώτους. Ειδικά στην αναφορά του όταν ανέβηκαν πάνω στο καράβι όπου και σφαγιάστηκαν όλοι οι Αιγύπτιοι κάθε άλλο παρά εκλεπτυσμένους τους παρουσιάζει.
Ζούμε σε μια εποχή, που τόσο σε προσωπικό επίπεδο όσο και στον δημόσιο λόγο μας, αρεσκόμαστε να μην φταίμε και είθισται να τα ρίχνουμε πάντα στους άλλους. Για μένα, δεν φταίει ποτέ ο άλλος. Ακούγεται θεωρητικό όμως αν η σκέψη αυτή ωριμάσει μέσα μας με ειλικρίνεια θα δούμε να αχνοφαίνεται στα μάτια μας ο πραγματικός μας εαυτός, που δεν είναι πάντα καλός. Αυτό που συνέβη στη διάρκεια της καραντίνας, μας έφερε αντιμέτωπους και με το μέσα μας και κυρίως με τα κακώς κείμενά του. Και οι συγκρούσεις που αναδύθηκαν με τα του εαυτό μας μόνο καλό επέφεραν αφού μας έφεραν σε σημείο να κατανοήσουμε πως από μας εξαρτάται ό,τι καλό σε συλλογικό επίπεδο.
- Στην «Ελένη» το φαίνεσθαι και το είναι αντιμάχονται..
Στη ζωή πάντα δημιουργούμε ψευδαισθήσεις και είδωλα και εικονικές πραγματικότητες για να αντέξουμε τις αλήθειες μας. Είμαστε οι καλύτεροι υποκριτές του εαυτού μας. Ηθοποιοί Οσκαρικού διαμετρήματος. Την πλάνη και το ψεύδος όλοι την έχουμε ανάγκη για να μπορούμε να διαχειριστούμε την αληθινή ζωή. Διαφορετικά «δεν την βγάζουμε καθαρή».
- Και με την ωραιότητα τι γίνεται;
Ο συγγραφέας δεν τονίζει μόνο αυτή την πλευρά της «Ελένης». Μια απίστευτη θεατρίνα, μεγάλη απατεώνισσα, με δεινότητα πειθούς, τέλεια ηθοποιός, που μανιπουλάρει πρόσωπα και καταστάσεις είναι στο έργο η Ελένη κι ο Ευριπίδης δεν καταδικάζει την ίδια, αλλά στοχοποιεί εκείνους που την καταδίκασαν. Εμφανίζεται αρχικά ο Μενέλαος εκθέτοντας την κατάσταση και η Θεονόη μεταπείθεται κι ανοίγει ο δρόμος της σωτηρίας. Η Ελένη ζητά την άδεια του βασιλιά να κάνει θυσία μεσοπέλαγα και μόλις πάρουν στα χέρια το πλοίο με τον Μενέλαο φεύγουν και το σχέδιό της πετυχαίνει στο έπακρο. Παρουσιάζει εν ολίγοις την ελληνική εξυπνάδα κόντρα στην βαρβαρική απλοϊκότητα, πες το και ηλιθιότητα.
- Στον Θεοκλύμενο τι θα έλεγες κατά πρόσωπο αν σου δίνονταν η ευκαιρία να τον συναντήσεις;
Ανθρώπους σαν τον Θεοκλύμενο τους συναντάς δυστυχώς και σήμερα να εξουσιάζουν κι είναι θλιβερό. Τι να πεις σ’ έναν τύραννο, σε έναν θρασύδειλο άντρα; Σηκώνεις χέρια γιατί διαφορετικά, ούτε να μπεις στη λογική να συμβουλεύσεις μπορείς, ούτε αμήχανος να σταθείς, θα ξεσπάσεις. Γιατί απλά όταν οι εξουσιαστές κρατούν στα χέρια τους ανθρώπινες ζωές, είναι αδύνατον να σταθείς επιεικής.
Το κείμενο που ανεβάζουμε είναι μια καταγγελία. Έναντι των στερεοτύπων που ανυπόστατα κατηγοριοποιούν τους καλούς και αγαθούς ανά τους αιώνες. Εκείνοι που με πρόσχημα μεγαλόσχημα ιδεολογήματα έχουν στόχο να αφανίσουν δήθεν τους κακούς. Κι ενώ κατ’ επίφαση σπεύδουν να σώσουν την ανθρωπότητα, πάντα κάτι κρύβουν υπογείως. Και σήμερα αυτό δεν συμβαίνει; Στο όνομα της ανάπτυξης, έχουμε καταστρέψει τα πάντα. Δημιουργούμε μικροκλίμα και καταστρέφουμε την ατμόσφαιρα και τον αέρα που αναπνέουμε. Για όλα υπάρχει ένα τίμημα.. και ο άνθρωπος δεν είναι ούτε μονάχα το ένα ούτε μόνο το άλλο. Όλα εν δυνάμει κρύβονται μέσα μας.
- Κι ο Γιώργος Καύκας επί σκηνής;
Κάποια στιγμή πάνω στη σκηνή νιώθω πιο πραγματικός απ’ ότι στη ζωή. Διανύω τον δρόμο μου διαγράφοντας ταξίδι.. και το μόνο που εμπιστεύομαι να κάνω είναι να καταθέτω αυτούσιο τον εαυτό μου. Δεν φοβάμαι να έχω και ελαττώματα στη σκηνή. Έχω την ανάγκη να επικοινωνήσω, δεν κλειδώνω πράγματα και την ίδια στιγμή δεν πιστεύω σε ρόλους. Πιστεύω πως με τα κατάλληλα φίλτρα και τις οδηγίες χρέος μας είναι να δώσουμε υπόσταση, διάσταση στο ρόλο. Δεν είναι οι ρόλοι τα έργα. Είναι οι συγγραφείς κι αυτό που θέλουν να καταδείξουν. Και καθώς έχουν εκλείψει αιώνες τώρα απ’ τη ζωή, εν τη ελευθερία μας σήμερα όλοι μπορούμε να προσεγγίσουμε φόρμες και τρόπους. Βέβαια όταν βουτάς βαθιά στα κύματα, ρισκάρεις. Αυτό δεν είναι μεμπτό. Το κακό είναι η μετριότητα.
Βέβαια κάθε έργο είναι αποκύημα και της θεώρησης του σκηνοθέτη τις προσλαμβάνουσες του για την εποχή, τις συνθήκες που διαμόρφωσαν και το έργο και τη σκέψη μας. Στην πορεία μου έχω πει πολλές φορές, πως μόνον τον Δον Κιχώτη δεν έπαιξα… όχι, τον έπαιξα. Για την ακρίβεια τον εαυτό μου υποδυόμουν πάντα, κατανοώντας ότι οι άνθρωποι είμαστε όλοι οι ρόλοι σε ένα… Δεν χρειάζεται να παίξεις κάποιον άλλο… Ανεβαίνεις και βγάζεις τον εαυτό σου κάθε φορά.
Σύνταξη - Επιμέλεια: Χρύσα Σάμου