Πρόσωπο κλειδί στην «Ελένη» του Ευριπίδη η Θεονόη
Στην πολυαναμενόμενη παράσταση του ΚΘΒΕ, που σκηνοθετεί ο Βασίλης Παπαβασιλείου, την ενσαρκώνει η Αγορίτσα Οικονόμου.
Ο λόγος στην «μάντισσα» του Ευριπίδη που σε μια πρώτη γνωριμία μαζί της μας αποκαλύπτει:
H Θεονόη, διακατέχεται από ένα υψηλό αίσθημα δικαιοσύνης. Οι πρόγονοί της, πατέρας και παππούς, της μεταλαμπάδευσαν το κληρονομικό χάρισμα της μαντικής ικανότητας κι εκείνη το αποδέχθηκε, το ασπάστηκε. Δεν το αποποιήθηκε. Ήταν δική της η απόφαση να το εξελίξει κι αυτό εμένα με συγκινεί γιατί αν αποδεχθούμε πως πράγματι, τα γνωρίζει όλα ως μάντισσα σπουδαίας και τρανής φήμης που είναι (αξίζει να αναφέρω ότι την επισκέπτονται από παντού για να τους πει τα μελλούμενα), τότε ζει μια ανιαρή, μια ανούσια ζωή, αφού το στοιχείο της έκπληξης εκλείπει. Τίποτε δεν στέκει ικανό να την συγκινήσει, να την ταράξει, να την κάνει να αγωνιά, να μάχεται ή να διαμαρτύρεται, γιατί όλα στο νου της είναι πρόδηλα και γνώριμα προδιαγεγραμμένα. Ίσως γι’ αυτό και έχει ανεπτυγμένο σε τέτοιο υψηλό βαθμό το χιούμορ της. Ένα χιούμορ που το συναντούμε ήδη απ’ τον πρώτο της μονόλογο στη σκηνή στο δεύτερο επεισόδιο που εμπαίζει τους πρωταγωνιστές Ελένη και Μενέλαο, όταν αναρωτιέται «τι να κάνω»…
Είναι ευφυές και χαριτωμένο συνάμα, στην προκείμενη ιλαροτραγωδία, όλοι να κρέμονται απ’ τα χείλη της κι εκείνη να φαντάζει αναποφάσιστη σαν να μην ξέρει. Δεν μετρά τις πράξεις της υπό το πρίσμα του καλού, του φρόνιμου, πχ δεν λογαριάζει τι θα ήταν εκείνο που ο πατέρας της θα επιθυμούσε να πράξει.. Οδηγείται υπό το πρίσμα της σκέπης του δικαίου.
Το δίκαιο είναι η Ελένη να πάει πίσω εκεί όπου ανήκει, ανεξαρτήτως αν ο αδερφός της ο Θεοκλύμενος την κρατά στην αυλή του επιθυμώντας διακαώς να την παντρευτεί, ανεξαρτήτως αν ο νεκρός πατέρας του της είχε υποσχεθεί υποστήριξη γυρισμού.
Στον αγώνα λόγου, μεταξύ Μενελάου και Θεονόης, συναντούμε για πάνω από 15 καταμετρημένες φορές να εκφέρεται η λέξη δίκαιο. Της λέει ο Μενέλαος, «μην είσαι άδικη».. κι εκείνη αν και ήταν φύση και θέση δεδομένο εξ’ αρχής αυτό που θα αποφάσιζε με αρετή κι ευλάβεια απαντά «το ξέρω, αλλά δεν ξέρω τι να κάνω… μέχρι να καταλήξει σ’ αυτό που θα κάνει»
-Η σιωπή της Θεονόης...
Αυτό είναι το ζητούμενο… Να μην ομολογήσει τίποτε. «Λέξη σε κανέναν δε θα πω» αναφέρει χαρακτηριστικά, παρά το ότι στην ουσία ο Θεοκλήμενος μας αποκαλύπτει κάτι που με σκηνική εξέλιξη δεν αποτυπώνεται παραστατικά, αλλά απ’ τα συμφραζόμενά του στο τέλος του έργου μονάχα ότι όχι μόνο κράτησε στάση σιγής αλλά ότι παραποίησε και λεκτικά τα συμβαινόμενα: «την ρωτούσα -παραρητρεί- όμως εκείνη άλλα έλεγε».
Στην υπηρεσία του δικαίου λοιπόν η Θεονόη, με το Δ κεφαλαίο, δεν είναι μοναχά μια κόρη ή μια μάντισσα. Είναι κατά έναν τρόπο ένα πρόσωπο με μορφή τρισυπόστατη. Μια προσωπικότητα πολυμορφική, πολύπλοκη.
- Τι σε γοητεύει σε εκείνη;
Ότι ανέλαβε στο ακέραιο ότι κληρονόμησε, με το όποιο κόστος (τόσο έναντι του αδερφού της όσο και κυρίως της προσωπικής της ζωής). Συναίνεσε να παραμείνει δια βίου παρθένα, το πήρε όλο πάνω της, «στάθηκε στο ύψος αυτών που την βρήκαν» όπως θα λεγε κι ο Νίτσε. Με συγκινεί βαθιά αυτό ότι λειτουργεί δηλαδή πάνω απ’ όλους κι απ’ όλα ανεξάρτητα από τα θέλω της και τον ψυχισμό, τους συναισθηματισμούς και τις προσωπικές της ανάγκες αποδίδοντας δικαιοσύνη.
Αυτή η «ΙΧ μάντισσα – φίρμα εποχής» (που λέει κι ο Παπαβασιλείου), που την βλέπουμε στη δική μας παράσταση βάση οπτικής σκηνοθέτη σαν σε κάποιο καμπαρέ μεσοπολέμου να βγαίνει στην πίστα μεγαλοπρεπώς κάνοντας το νούμερό της, με χιούμορ και με πλάκα, θέλει λεπτούς χειρισμούς στην υποκριτική διαχείριση και ισορροπία έναντι του πολυπρόσωπου αποτυπώματός της. Είναι ταυτόχρονα η ηθοποιός που παίζει τη Θεονόη κι ο ρόλος που καλείται να ενσαρκώσει άλλο ρόλο (εκείνης που παίζει την μάντισσα στο καμπαρέ, το night club του μαγαζιού). Και βγαίνουν με μιας όλα αυτά τα πρόσωπα μαζί σαν ένα επί σκηνής για το νούμερό τους.
Μένω στον χαρακτηρισμό που απέδωσε στο αριστουργηματικό έργο «Ελένη» του Ευριπίδη, ο σκηνοθέτης μας, απ’ τις πρώτες μας ακόμη πρόβες: «Είναι -είπε-, τραγωδία σεβόμενη τον πυρήνα του γελοίου». Και είναι σπουδαίο να κατανοούμε οι άνθρωποι ότι δεν είμαστε ήρωες. Έχουμε ελαττώματα και αδυναμίες. Μπορούμε να αγγίζουμε τα όρια του γελοίου στα ντε φο μας, τα κάτω και τα πάνω είναι όλα μέρος της ζωής μας και δεν πειράζει. Σπουδαία αίσθηση ελευθερίας κι απελευθέρωσης όταν ενστερνιστούμε αυτό που είμαστε. Όταν συμβιβαστούμε με το «δε χάλασε κι ο κόσμος» να σκοντάφτουμε, να στραπατσαριζόμαστε, να είμαστε αληθινά εμείς. Είναι δύσκολη όμως η παραδοχή και η αποδοχή αυτή. Αν όμως τα καταφέρναμε θα ήμασταν και πιο ήρεμοι και πιο μαλακοί με μεγαλύτερη αγάπη και κατανόηση για εαυτούς και αλλήλους.
- Μιας κι η Θεονόη μάντισσα, τι χαρτί είναι για το θέατρο ο Παπαβασιλείου;
To δέκα το καλό; To δύο το σπαθί; (δεν ξέρω… ως Αγορίτσα ουδεμία σχέση με χαρτιά, τράπουλες και παιχνίδια). Εκείνο που σίγουρα γνωρίζω, είναι πως πρόκειται για ένα τεράστιο κεφάλαιο για το θέατρο και χαίρομαι που επιτέλους έφθασε η στιγμή και συνεργαζόμαστε, γιατί και κατά το παρελθόν το επιχειρήσαμε αλλά οι συνθήκες δεν το επέτρεψαν. Κατ’ αρχήν είναι σπουδαία προσωπικότητα, μεγάλος ηθοποιός και για μας είναι τόσο σημαντικό που μας σκηνοθετεί. Ένας άνθρωπος τόσο μορφωμένος, που αλήθεια, προσωπικά δεν γνωρίζω άλλο σύγχρονό του τόσο ενδελεχή γνώστη του θεάτρου και ταυτόχρονα μια μορφή γεμάτη αγάπη, χιούμορ, καλοσύνη και γενναιοδωρία.
- Με δυνάμεις Θεονόης την συναντάς σε έναν παράλληλο σύμπαν. Τι της λες;
Να μη μου πει τίποτα… γιατί φοβάμαι… τρέμω τα μελλούμενα. Να είναι καλά! Αυτό θα της ευχόμουν!
- Οι ίδιοι σας πόσο καλά είστε που θα παίξετε δια ζώσης για το κοινό, όταν η προηγούμενη συνθήκη, επέβαλε διαδυκτιακές προβολές παραστάσεων, ελάχιστης δυναμικής, συγκριτικά με την λειτουργία της διάδρασης με τους θεατές;
Δεν ήταν εύκολο, αλλά κάπως έπρεπε να συμβεί. Επιχειρήθηκε να βρεθεί λύση μέσα στην πανδημία και αρκετές παραστάσεις κατέβηκαν στον κόσμο οπτικοποιημένα.
Θα συμφωνήσω ότι χάνεται η μαγεία της ανάσας ανάμεσα σε ηθοποιό και κοινό. Ωστόσο υπήρξαν δείγματα γραφής με παραγωγές που δέχθηκαν τεράστια ανταπόκριση διαδικτυακά. Το ξέρω ότι οι συνθήκες δεν υπήρξαν ιδανικές αλλά δεδομένων των συνθηκών το κοινό κατανόησε. Και πέρσι το καλοκαίρι με τις αποστάσεις, τις μάσκες, τα υγειονομικά πρωτόκολλα, πάλι δύσκολο ήταν να βρεθείς σε θέατρα. Θυμάμαι πόσο συγκινητικές στιγμές ζήσαμε με την Λυσιστράτη του Παπασπηλιόπουλου, όπου ο ίδιος είχε κληθεί στην ουσία να ξαναχτίσει την παράσταση, σκηνοθετώντας την εξ’ αρχής, για να είναι σύμφυτες οι αποστάσεις στις υγειονομικές επιταγές. Να έχει απίστευτη ζέστη, ο κόσμος να φορά μάσκες, να περιμένει ώρες στη σειρά και εν τέλει να γεμίζει το θέατρο. Ήταν πολύ συγκινητική στιγμή για όλους μας. Φέτος και πάλι θα τηρήσουμε τους κανόνες, αλλά νομίζω ότι μας δυναμώνει ότι διαφαίνεται φως, υπάρχει έξοδος, υπάρχει ελπίδα.. Λίγη υπομονή χρειάζεται, από όλο τον κόσμο του θεάτρου και από το κοινό. Δεν είναι εύκολες οι συνθήκες που ζούμε.
- Ποια φράση της Θεονόης αγαπάς;
Πολλές, πάρα πολλές, αλλά αφού ζητάς μία θα σου πω την εξής: «Γεννήθηκα ευσεβής κι ευσεβής θέλω να μείνω».
- Γιατί να έρθω να δω ανάμεσα σε τόσες θεατρικές προτάσεις ΚΘΒΕ και «Ελένη» του Ευριπίδη;
Nα την δεις, γιατί θα δεις μια σκηνοθεσία – πρόταση. Δεν πρόκειται για κλασική τραγωδία. Από γραφής του το έργο δεν είναι τραγωδία. Να έρθεις να την δεις γιατί η καρδιά του ελληνικού θεάτρου μέσα στην πανδημία θα σου αποδείξει ότι χτυπά δυνατά. Να έρθεις γιατί η Έμιλυ Κολιανδρή ως 'Ελένη' είναι αποκάλυψη και συγκλονιστικοί όλοι οι συνάδερφοι (Πάνου, Καύκας, Κολοβός, Σταμούλη…) και γιατί ο χορός που τον συνθέτουν δεκαπέντε συνολικά γυναίκες ηθοποιοί είναι καταπληκτικός.
- Να την δω μ’ ένα πουκάμισο αδειανό;
Ματώσαμε για μια νεφέλη! Είναι συγκινητικό πολύ! Ο Ευριπίδης καταδεικνύει με το έργο αυτό πως όλος ετούτος ο όλεθρος της σικελικής εκστρατείας που ξεκλήρισε με βαναυσότητα τον ανθό των ανθρώπων, συνέβη για το τίποτα! Το έργο «Ελένη» αυτό ακριβώς καυτηριάζει. Είναι η καταγγελία για το τίποτα! Είναι σαν τις Τρωάδες. Τόσος κακός χαμός, τόσες ψυχές νεκρές, τέτοια ολέθρια καταστροφή για ένα τίποτα. Γι’ αυτό και την τοποθετεί να μην έχει υπάρξει ποτέ η ίδια της στην Τροία.. και πως ο πόλεμος για ένα νεφέλωμα έγινε, για ένα πουκάμισο αδειανό… Αν αυτό χιλιάδες χρόνια μετά έχει να μας διδάξει κάτι, εύχομαι να το πράξει..
Σύνταξη - Επιμέλεια: Χρύσα Σάμου
«Ελένη» - Θέατρο Δάσους
7, 8 & 9 Ιουλίου, ώρα 21:15