Θάνος Φερετζέλης: Για μένα ήταν λυτρωτική η διαδρομή πίσω στο χρόνο με τον λόγο του Κάλβου και με βοήθησε πολύ κατ’ αρχάς γιατί μου έδωσε το δικαίωμα να δραστηριοποιηθώ στον παρόντα χρόνο της γενικότερης απραξίας.
Ύστερα από ένα μακρύ διάστημα που δεν παίζαμε θέατρο, συναντήθηκα με αγαπημένους φίλους και συναδέρφους κι ευτύχησα να γνωρίσω κι έναν σκηνοθέτη με ήρεμη δύναμη, τον Κώστα Χαλκιά, που έκανε εξαιρετική δουλειά.
Για τον λόγο του ποιητή θα πω ότι είναι ισχυρός, δυνατός και μεγάλος σε μια εποχή που οι άνθρωποι έτσι καθώς ζούμε «κλεισμένοι» κυριολεκτικά και μεταφορικά φαντάζουμε ..μικροί.
Μου έδωσαν οι λέξεις του, έτσι όπως κυλούσαν στο κείμενο, τα κανάλια εκείνα για να καταλήξω σε κάτι αποκαλυπτικά ασύγκριτα μεγαλειώδες.
Λέγοντας και ξαναλέγοντας το κείμενο, είδα να ανοίγονται μπροστά μου δρόμοι και τόποι συναισθήματος, πίστης, αγάπης και γινόταν οι οδοί πολιτείες ολόκληρες και κόσμοι.
Δεν είναι δύσκολο να τον καταλάβεις τον Κάλβο αν σκύψεις με αγάπη στα γραφόμενά του, αν θελήσεις να τον μελετήσεις σοβαρά. Δεν είναι ανάγκη να είσαι γνώστης αρχαίας ελληνικής και καθαρεύουσας για τα νοήματά του. Αυτό ήταν αποκάλυψη και για μένα. Το μόνο που έχει να κάνει ο θεατής ή ένας αναγνώστης που θα επιχειρήσει τη συνάντηση μαζί του, είναι να μην τον φοβάται ως δυσνόητο.
Μετά θα ταξιδέψει… Εγώ ως ταξίδι εξέλαβα τη διαδρομή μου στον Κάλβο. Με πήγε χωροχρονικά αλλού… και ξέρεις τί με εντυπωσίασε περισσότερο; Σκέψου, το γνωσιακό επίπεδο της εποχής που γεννάται η Ελληνική Επανάσταση. Οι Έλληνες δεν είμαστε «γραμματιζούμενοι»… Κι όμως, μπορέσαμε κι ενστερνιστήκαμε τον λόγο του, τον κατανοήσαμε, επικοινωνήσαμε μαζί του με κώδικες, τα ποιήματά του όχι μόνον μίλησαν ευθύβολα στις καρδιές των προπατόρων μας αλλά στάθηκαν ικανά να τους εξεγείρουν.
- Μήπως σήμερα που κατέχουμε τη γνώση σε άλλα επίπεδα, είναι καιρός να εφορμήσουμε απ’ τον λόγο του και να εξεγερθούμε απ’ την απαξία του καναπέ δημιουργώντας μέλλοντες χρόνους ιδανικών με ιδανικά;
Είναι στ’ αλήθεια περίεργο όλο αυτό που μας συμβαίνει. Η καθημερινότητα, η επαναληπτικότητα κι η ρουτίνα της απ’ τη μια κι ο κόσμος απ’ την άλλη που συναισθάνεται το «τίποτα» και όμως μένει «παγωμένος» στο «εγώ τώρα, τί κάνω»; Είναι καιρός μας νομίζω να ανακαλύψουμε κι άλλα πράγματα που δεν τα είχαμε φανταστεί, να πιαστούμε από αξίες και ιδανικά. Να διαβάσουμε.. να αναρωτηθούμε, αν τελικά η ιστορία επαναλαμβάνεται. Κι ίσως βρούμε κι έναν άλλο εαυτό που δεν τον γνωρίζουμε καν. Αν παρεκκλίνουμε απ’ την τεχνολογία και την εύπεπτη επικοινωνία μεταξύ μας, αν γυρίσουμε στον κόσμο των τεχνών, των βιβλίων, της ποίησης, της λογοτεχνίας, ίσως δώσουμε το δικαίωμα να ξεκλειδώσουμε άλλες πόρτες. Ίσως άλλοι ορίζοντες του μυαλού ξεπροβάλλουν. Ίσως και ν’ αντιδράσουμε... βέβαια, στον παρόντα χρόνο, θέλει σύνεση. Ο κόσμος αντιδρά στα μέτρα. Δικαίως μέτρα καταστολής δεν με βρίσκουν σύμφωνο. Θέλω όμως να προσέχουμε. Φίλοι κόλλησαν, γνωστοί μας έχουν φύγει απ’ τον κόσμο, δικοί μας χαροπαλεύουν σε εντατικές… δε ξέρω… τόσα ανάμεικτα συναισθήματα επί μακρόν.
- Εγώ είχα ανάγκη να νιώσω περήφανη για την ιστορία μου και μου χαρίσατε το δικαίωμα αυτό βλέποντάς σας… και μάλιστα με πήγατε αιώνες πριν και μ’ έναν τρόπο και αιώνες μπροστά…
Ήταν ιδέα του σκηνοθέτη μας, μιας και τα ποιήματα του Κάλβου έχουν κάτι το αρχαιοπρεπές, το αρχαιοελληνικό, να μας συστήσει, ως χορικό αρχαίου δράματος.
Ο ποιητής αυτό το μέγεθος φέρει. Έχει ένα μεγαλείο ψυχής ο λόγος του.. έτσι περίπου όπως νοιώθεις όταν διαβάζεις Αριστοφάνη. Και επειδή τον διαβάζεις σήμερα, σε κάνει να αναρωτιέσαι αν πιστεύεις ή όχι στην πατρίδα… κι αν το να το δηλώσεις απερίφραστα πως την αγαπάς και τη νοιάζεσαι κρύβει και κάτι άλλο πίσω… μη αποδεκτό…
Πατρίδα για μένα είναι η μάνα… εκεί όπου ανατράφηκες, όπου γεννήθηκες και μεγάλωσες. Δεν μπορώ να μην εκφράζω την αγάπη μου για κείνη… δεν γίνεται να σιωπώ μη και παρεξηγηθώ. Και ειλικρινά, δεν έχω καταλάβει πως τα καταφέραμε και φθάσαμε ως εκεί… Εγώ γεννήθηκα σε ένα ελληνικό νησί, την Σκιάθο. Είναι το νησί μου, τα χώματά μου, εκεί μεγάλωσα, περπάτησα, έκανα φίλους, πήγα σχολείο… και δεν είναι ξέχωρο κομμάτι… είναι η Ελλάδα όπως υπήρξε η Ζάκυνθος για τον Κάλβο, είναι η Σκιάθος για μένα… Γιατί είναι άραγε κακό να λέω πως την αγαπώ; Ξέρεις, μας έχει λίγο μπλοκάρει αυτός ο φόβος μη και παρεξηγηθούμε πώς θα ακουστεί αν πούμε κάτι για την πατρίδα, κάτι για την ιστορία, κάτι που στο κάτω – κάτω έχω αναγνωριστεί παγκόσμια. Οι ξένοι αναφέρονται στο μεγαλείο της χώρας μας αναγνωρίζοντας όλα όσα έχει προσφέρει στους αιώνες, με το πνεύμα, τα γράμματα, τις τέχνες, τη δημοκρατία, τον πολιτισμό κι εμείς.. δεν μπορέσαμε να το προστατέψουμε ως ιδέα μεγαλειώδη. Δεν πέρασε στον κόσμο, στα σχολεία, στα παιδιά μας αυτό το πνεύμα και απορώ γιατί…
- Αν συναντιόσουν με τον Κάλβο τι θα είχες να του πεις;
Αν τον αναγνώριζα, γιατί ως γνωστόν δεν υπάρχει ξεκάθαρη εικόνα του, μιας και πορτρέτο του σαφές δεν έχουμε, θα τον ρωτούσα τι σηματοδοτεί για τον ίδιο η λέξη αρετή που χρησιμοποιεί στην περιθρύλλητη φράση «Θέλει αρετή και τόλμη η ελευθερία». Γιατί για μένα δεν είναι μια απλή λέξη… είναι πολυ-υπόστατη. Έχει ενέργεια ιδιάζουσα. Δεν απαντιέται εύκολα. Μοιάζει άυλη. Εκεί θα στρεφόμουν, θα τον ρωτούσα πώς την μεταφέρει στον κόσμο, πώς την αποκαλύπτει…
- Για σένα τί σημαίνει αρετή;
Δεν έχω απόλυτα καταλήξει. Να είσαι άνθρωπος θα έλεγα. Διαθέτουμε νου, πνεύμα, ψυχή, μια φύση και έναν κόσμο ολόγυρα που πρέπει να αγαπάμε ανεξαρτήτως πατρίδας και να είμαστε άνθρωποι με το Α κεφαλαίο. Και με συνείδηση να λέμε και να νιώθουμε και να πράττουμε… Να εμπιστευόμαστε αυτή την εσωτερική φωνή, που πάντα ξέρει το ορθό, το καλό, το σπουδαίο. Την φωνή της συνειδήσεώς μας.
-Τι χαρακτήρας φαντάζεσαι πως ήταν;
Επίμονος, πεισματάρης, δυναμικός, ουμανιστής, γενναίος (γιατί κυνήγησε παρά τις παιδωμές της προσωπικής του ζωής, το όνειρό του και ως καρμπονάρος έκανε την επανάστασή του και στην ελληνική επανάσταση βοήθησε με την πένα του…
Ρομαντικό και ρωμαλέο πνεύμα ανήσυχο, φλογερό, με αγάπη μεγάλη για την πατρίδα του και πίστη ατελείωτη στα ιδανικά του.
-Μια φράση του ηχηρή πάντα;
Με συγκινεί πάντα το απόσπασμα που μιλά για τη μάνα του. Αλλά δεν είναι μόνο η βιολογική του μητέρα που αναγκάστηκε όπως μαθαίνουμε σε τρυφερή ηλικία να αποχωριστεί και να ζήσει με τον πατέρα και τον αδερφό του μακριά. Είναι η πατρίδα που κρύβεται πίσω απ’ την έννοια της μάνας… που δυστυχώς κι εκείνη την έχασε, την αποχωρίστηκε… Θα διαλέξω όμως έναν άλλο στίχο του να σου πω:
«Ω νίκη για τους Έλληνας, στεφάνους πλέξε. Αλλά όχι σαν κείνους που χαρίζεις εις βασιλέα καινόδοξον αιματοπότην»..
..που πάει να πει να μην δοθεί το φωτεινό στεφάνι της νίκης, το τιμημένο σε εξουσιαστές βασιλιάδες αλλά σε όσους πολεμούν για τα δίκαιά τους με πίστη και αναζητούν το αγαθό της ελευθερίας.
ΚΘΒΕ
Ανδρέας Κάλβος
ΑΓΕΛΑΣΤΟ ΤΕΚΝΟ ΠΟΛΥΤΕΚΝΟΥ ΘΕΑΣ
Σκηνοθεσία: Κώστας Χαλκιάς