(απ’ τον μονόλογο της Φαίδρας στην ΤΕΤΑΡΤΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ του Ρίτσου)
Ο Ρίτσος υπήρξε αγαπημένος της ποιητής και τον μελέτησε σε βάθος. Με την Ρούλα Παντελίδου που υποδύεται τη Φαίδρα, το πλέον πολυδιαβασμένο και πολυπαιγμένο έργο της ΤΕΤΑΡΤΗΣ ΔΙΑΣΤΑΣΗΣ του, ήταν αναμενόμενο, πριν μου αποκαλύψει τα σημεία του ρόλου της, να συζητήσουμε σημεία της ζωής του Ποιητή της Ρωμιοσύνης, με την στρατευμένη πένα …
Η ίδια τον παρομοιάζει με τον Μπ. Μπρέχτ. «Γεννήθηκε μου λέει το 1901 στη Μονεμβασιά παντρεύτηκε την Φηλίτσα κι απέκτησαν την μονάκριβη Έρη. Γιατί γνώρισε την παγκόσμια αναγνώριση και αποδοχή και ως το 1990 που έζησε αλλά και μετά τον θάνατό του; Γιατί είναι πανέλληνας και παγκόσμιος γιατί μόνο για την ειρήνη μας μίλησε και για τα προβλήματα και τις ανάγκες των λαών της γης, με πυρήνα πάντα την Ελλάδα.
Τα πονήματά του βρίθουν πολιτικών προεκτάσεων… Ένας αγωνιστής με εξορίες στο ενεργητικό του που έλαβε άπειρες διακρίσεις όπως το Κρατικό Βραβείο Ποίησης και το βραβείο Λένιν καθώς και μια σειρά τιμητικών ενεργειών όπως της Μπιενάλε ή όπως αυτή της Φιλοσοφικής του ΑΠΘ που τον αναγόρευσε διδάκτωρ του Πανεπιστημίου.
Στην κατοχή υμνεί την εθνική αντίσταση. Στα νησιά της εξορίας του γνωρίζεται με τον Μάνο Κατράκη, την Παϊζη, τον Καρούσο και άλλους Έλληνες ηθοποιούς. Μιλούσαμε ώρες για τον Ρίτσο όταν αργότερα τόσο με τον Κατράκη όσο και την Παϊζη συνεργαστήκαμε και ήταν για μένα παρακαταθήκη ζωής τα όσα έμαθα κοντά τους και υποκριτικά και κυρίως για τη ζωή και την ηθική της.
Η Φαίδρα είναι απ’ τα τελευταία του έργα, εμβληματικό και το αγαπημένο του. Νομίζω δε ότι πρόκειται -όπως αρκετοί εικάζουν- για βιογραφικό πόνημα. Αφιερωμένη στον λατρευτό του φίλο, τον σπουδαίο ζωγράφο Γιάννη Τσαρούχη, ξεκινά να την γράφει στην Αθήνα το 1974 και το 1975 την ολοκληρώνει στο Καρλόβασι της Σάμου.
Για μένα ήταν «ρόλος-πρόκληση» αφού εκτός απ’ την ηλικία δεν έχω τίποτε κοινό με την ηρωϊδα, και έτσι έπρεπε να την ψάξω για να την βρω και να ανακαλύψω κάποια ίσως λίγα στοιχεία της στα μύχια της ψυχής μου. Μιλάμε για μια βασίλισσα, κόρη του Μίνωα κι η δεύτερη γυναίκα του Θησέα. Μαζί του δεν έκανε παιδιά, και κατά τη διάρκεια του συζυγικού της βίου, καθώς δεν απολάμβανε την αποδοχή τον θαυμασμό και την συμπεριφορά που επιθυμούσε απ’ τον Θησέα ερωτεύεται τον Ιππόλυτο. Έναν έφηβο άντρα που δεν ανταποκρίνεται στο πάθος της. Εκείνη τον διεκδικεί παράφορα, με την απολυτότητα ενός έρωτα που την κατακυριεύει. Του αφοσιώνεται, δίχως ανταπόκριση. Ζώντας η ίδια μια στερημένη ζωή συναισθηματικά, κατακεραυνώνεται απ’ την ανάγκη της να συνυπάρξει μαζί του και καθώς δεν θα ευοδωθεί η σχέση … φθάνει στα άκρα.
Ήταν τόσο παθιασμένη σ’ αυτό που ήθελε κι όσο δεν ερχόταν στη ζωή της, δεν μπορούσε να την αντέξει. Γι’ αυτό και αυτοκτονεί. Εδώ είναι και η ένστασή μου που έχω για την ηρωίδα. Με συγκλονίζει βέβαια η υπέρβασή της, ναι μεν παθιάζομαι με τους συντρόφους και τους φίλους και τη δουλειά μου αλλά ποτέ δεν θα έφθανα στο σημείο να αποκόψω το νήμα που με δένει με τη ζωή… Τελικά, πιστεύω πως ο μεγάλος παθιασμένος έρωτας, μας σκοτώνει, γι’ αυτό και είναι αδύνατο να κρατήσει πολύ. Αν διαρκούσε στην απόλυτη έντασή του θα ήταν καταστροφικός.. θα έφερνε πολλές και πολλούς σε απόγνωση.
Η Φαίδρα, το έργο του Ρίτσου, ας μη ξεχνούμε πως είναι ένα ολοκληρωμένο θεατρικό έργο. Ένα κρεσέντο υμνητικό του έρωτα και της αγάπης. Ένας μνημειώδης μονόλογος για το ατελέσφορο του έρωτα. Η Φαίδρα, μην έχοντας που να εξομολογηθεί ότι της συμβαίνει, βρίσκει απάγκιο στο ημερολόγιό της. Αποκαμωμένη απ’ τη μέρα, τη γεμάτη σκέψεις, καθήμενη στο μπουντουάρ της, ακουμπά τον λογισμό της στον χάρτινο επιστήθιο φίλο, τον κολλητό της, τον έμπιστό της… ότι αδυνατεί να καταμαρτυρήσει στον οποιοδήποτε τα εντυπώνει στο χαρτί.
Κάθε λέξη της βγαλμένη απ’ τα κατάβαθα της ψυχής της απόλυτα για τον Ιππόλυτο δοσμένη. «Εσένα σου αρέσει να κυνηγάς, του λέει, θα ήθελα ωστόσο ένα φτερό σε χρώμα βαθυγάλαζο απ’ τα κυνήγια σου για το καπέλο μου»! Κι είναι σε τέτοιο πρόσωπο η γραφή της που θαρρείς και στέκει δίπλα της και του τα λέει κατά πρόσωπο, και τον φιλάει και τον αγκαλιάζει…
Ότι λέει η Φαίδρα με την πέννα του Ρίτσου, αναφέρεται στον έρωτα, και όλα τους έχουν και πολιτική διάσταση γιατί αν το καλοσκεφτείς ο έρωτας έχει από μόνος του κάτι δυναμικό, κάτι αγωνιστικό, δίνει μάχες, γίνεται πόλεμος εσωτερικός, διεκδικητικός, λεκτικός, θελκτικός και τόσα ακόμα: «Τα πιο όμορφα πράγματα τα λέμε για ν’ αποφύγουμε να πούμε μιαν αλήθεια.. Κι αυτή η αποσιωπημένη αλήθεια, είναι που κρύβει τη μεγάλη ομορφιά και αοριστία σ’ αυτά τα τετριμμένα ξένα λόγια… Αιώνιος νόμος της ομορφιάς που λέμε»
Φαντάσου δε, ότι για τα ήθη και έθιμα της εποχής της, δονεί το σύμπαν-άπαν με την τεράστια υπέρβαση που κάνει. Είναι μια γυναίκα γύρω στα σαράντα, βασίλισσα με ότι συνεπάγεται αυτό συμπεριφεριστικά, κι είναι ερωτευμένη μέχρι θανάτου με έναν έφηβο και δη τον γιο του άντρα της. Κατακραυγή για την εποχή και τις κοινωνίες δομές. Η Φαίδρα είναι μια καταγγελία για τον έρωτα… η καταγγελία του Ρίτσου για τον έρωτα! Στο δεύτερο μέρος αποδομείται πλήρως… χάνει κάθε βασιλική υπόσταση κι αίγλη… αναζητά και βρίσκει καταφυγή στα πρώτα παιδικά χρόνια… αφήνει τα σκήπτρα και πιάνεται με τις κούκλες.. γίνεται παιδί ξανά με προχωρημένη φαντασία…
Τι θα της έλεγες αν την συναντούσες κατά πρόσωπο; Καλά έκανες και θέλησες να το ζήσεις! Αφού ήθελες να το ζήσεις, ζήσε το! Αυτό θα της έλεγα και μάλλον δεν θα το προεκτείνω «αν δεν αντέχεις αυτοκτόνησε» γιατί δεν επικροτώ την αυτοχειρία της. Όμως οτιδήποτε γίνεται με πάθος, είτε αφορά σε δουλειά, σε αισθηματικά, στην οικογένειά μας, στα εργασιακά μας περιβάλλοντα με βρίσκει απολύτως σύμφωνη. Θέλει αγάπη και πάθος ότι μας συμβαίνει. Αλλιώς μπλέκουμε σε ημίμετρα. Και ακριβώς επειδή δεν είμαι άνθρωπος των άκρων, δύσκολα φθάνω στο μη παρέκει, χαίρομαι που φόρεσα τα παπούτσια της, που μπήκα στο πετσί της, γιατί βρίσκω και πράγματα του εαυτού μου που δεν ήξερα ότι υπήρχαν προηγούμενα. Ίσως θα της έλεγα: «μην πεθάνεις… δεν αξίζει να δίνεις τέλος στη ζωή σου για οποιονδήποτε λόγο… μπορείς μένοντας ζωντανή να κάνεις περισσότερα απ’ ότι πεθαίνοντας». Όμως καθώς ο Ιππόλυτος που την γοήτευε απομακρύνεται, κι εκείνη τον έχει εξιδανικεύσει, αυτοκτονώντας σκοτώνει τον μύθο του.. Ζούσε ερωτευμένη με την εικόνα του… μόνη της στην ουσία ήταν ερωτευμένη.