Το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος, στο πλαίσιο του προγράμματος του Υπουργείου Πολιτισμού
«Θεσσαλονίκη Σταυροδρόμι Πολιτισμών», παρουσιάζει την παράσταση
«Και το δικό μου τέλος ας συνοδεύει Μουσική….». Πρόκειται για ένα ανοιχτό θέαμα που συγχρωτίζει τις θρηνητικές εμβιώσεις της ελληνικής τραγωδίας με τους αραβικούς θρήνους και βρίσκει τα κοινά σημεία με στόχο την ενοποιό αισθητική που χαρακτηρίζει τις εσχατολογικές εμπειρίες Ελλήνων και Αράβων, το οποίο θα παρουσιαστεί, σε σκηνοθεσία
Τζένης Αρσένη, στο
Βασιλικό Θέατρο από τις
6/09 έως τις 8/09/2011.
Το αρχαίο δράμα και η αραβική παράδοση: κοινές αισθητικές αναφορές με επίκεντρο τον θρήνο. Διατηρώντας τα πολιτισμικά στοιχεία του κάθε λαού ξεχωριστά, παρουσιάζουμε τη σύγκλισή τους σε μια ενιαία δραματουργία. Στον δικό μας μύθο, μία φορά τον χρόνο εκείνοι που έφυγαν από τη ζωή πηγαίνουν στους θνητούς για μοιραστούν μαζί τους τις πιο όμορφες μουσικές με αντάλλαγμα τις ιστορίες τους – γιατί στον κόσμο των νεκρών όλοι παίζουν μουσική. “Και το δικό μου τέλος ας συνοδεύει μουσική, τίποτα άλλο δεν επιθυμώ”, αναφωνεί η Άλκηστη καθώς οδεύει προς τον θάνατο. Οι “Αιώνιοι Μουσικοί” θα ζητήσουν την ιστορία τους και, με την άφιξη του Άδμητου και του Χορού, θα παρακολουθήσουμε τον τελετουργικό θρήνο. Στον απόηχο του θρήνου, μοιρολόγια γυναικών θα μας ταξιδέψουν στις Χίλιες και μια Νύχτες, όπου μία ακόμα γυναίκα του Σεΐχη οδηγείται στην τελευταία της κατοικία. Μέσα από αυτές τις γυναίκες θα ξεπηδήσει η Σεχραζάντ που με το θάρρος της θα μεταστρέψει την τραγική μοίρα όλων των γυναικών. Ο έρωτας, ο θάνατος, η μουσική: κοινή γλώσσα, κοινές αναφορές για τους δύο αυτούς λαούς, για όλους τους λαούς.
Σημείωμα Προέδρου Δ.Σ. ΚΘΒΕ
Το πρόβλημα της συνάντησης και της επικοινωνίας των πολιτισμών βρίσκεται εδώ και χρόνια στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος. Κάποιοι μίλησαν για ρήξη ανάμεσά τους και άλλοι για το τέλος της ιστορίας, στην πραγματικότητα, όσο υπάρχουν άνθρωποι και ιστορία και διαφορετικοί πολιτισμοί θα υπάρχουν και το πιο σημαντικό θα διασταυρώνονται οδηγώντας σε αέναη όσμωσή τους. Η ιστορία, στη μεγάλη τουλάχιστον κλίμακά της, είναι ακριβώς αυτό, αρκεί να ρίξουμε μια ματιά στο παρελθόν. Ό,τι αποκαλούμε ευρωπαϊκό πολιτισμό δεν οικοδομήθηκε μόνον πάνω σε ελληνορωμαϊκά βάθρα, συνέβαλαν σ’ αυτόν ακόμη και μη ευρωπαϊκοί πολιτισμοί. Ποιος μπορεί να αγνοήσει την επίδραση του Εβραϊκού πολιτισμού στον Χριστιανισμό; Η άλγεβρα έχει αραβικές καταβολές και οι αριθμοί που χρησιμοποιούμε είναι επίσης αραβικοί.
Η πρωτοβουλία του Υπουργείου Πολιτισμού και Τουρισμού για το πρόγραμμα
«Θεσσαλονίκη Σταυροδρόμι Πολιτισμών» δίνει την ευκαιρία να ξαναζήσουμε μέσα από την τέχνη το πανάρχαιο δράμα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα της όσμωσης των πολιτισμών είναι και το πιο γνωστό διεθνώς αραβικό έργο «Χίλιες και μία νύχτες». Δεν είναι μόνον οι γενικώς αποδεκτές περσικές και ινδικές καταβολές τους, πιο σημαντικό θεωρώ ότι από αφηγηματική άποψη συνεχίζουν τη λογοτεχνική εκείνη παράδοση που είχε διαμορφωθεί μερικούς αιώνες πριν στην ίδια περίπου περιοχή, την ανατολική λεκάνη της Μεσογείου και τη Μέση Ανατολή κατά τους ελληνιστικούς και τους αυτοκρατορικούς ρωμαϊκούς χρόνους. Εννοώ τις ελληνιστικές μυθιστορίες (του Αχιλλέα Τάτιου, του Ξενοφώντα του Εφέσιου, του Ηλιόδωρου, του Χαρίτονα κ.ά.) δηλαδή τις απαρχές διαμόρφωσης του μυθιστορήματος. Όπως στα έργα εκείνα έτσι και στις «Χίλιες και μία νύχτες» κυριαρχούν, οι περιπέτειες ανθρώπων (συχνά ενός ζευγαριού) που περνούν χίλιες μύριες δοκιμασίες σε έναν ευρύτατο γεωγραφικό χώρο για να οδηγηθεί η υπόθεσή τους τελικά σε αίσιο τέλος. Και στα ελληνιστικά έργα και στο αραβικό το απροσδόκητο και το τυχαίο διαπλέκονται με το μοιραίο και αναπόφευκτο.
Δημιούργημα, καθώς φαίνεται, του 9ου αιώνα της χρονολογίας μας, το αραβικό αυτό αριστούργημα, αποτέλεσε ενδιάμεσο σταθμό στην ιστορική πορεία διαμόρφωσης του μυθιστορήματος. Ακόμη και η μορφική ιδιαιτερότητα που χαρακτηρίζει τις Χίλιες και μία νύχτες, ο εγκιβωτισμός δηλαδή διαφόρων επιμέρους αφηγήσεων σ’ ένα ευρύτερο αφηγηματικό πλαίσιο συνέχιζε στην πραγματικότητα την παράδοση των «Mιλησιακών» του Αριστείδη του Μιλήσιου, έργο με μεγάλη απήχηση που χάθηκε αλλά γνωρίζουμε την αφηγηματική του δομή. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι ο ρόλος του αραβικού αριστουργήματος ήταν απλώς παθητικός, άσκησε επίδραση και σε μεταγενέστερα έργα της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας. Έχει διαπιστωθεί η επίδρασή του στο «Δεκαήμερο» του Βοκάκιου, όχι μόνο στη δομή του, δηλαδή στον εγκιβωτισμό διαφόρων αφηγήσεων σε ένα ευρύτερο αφηγηματικό πλαίσιο αλλά και στην πλοκή επιμέρους ιστοριών. Την ίδια αφηγηματική μορφή ακολούθησαν και οι «Ιστορίες του Καντέρμπουρι» του Chaucher. Κι όταν πλέον οι «Χίλιες και μία Νύχτες» άρχισαν να μεταφράζονται στις ευρωπαϊκές γλώσσες από τον 18ο αιώνα και μετά η επίδρασή τους ήταν σημαντική και στη μετέπειτα λογοτεχνία του 19ου αιώνα (Πόε, Μέλβιλ, Στήβενσον, Ποντόλσκι κ.ά.), ακόμη και του 20ου. Πολλοί π.χ. θεωρούν ότι η περιγραφή του Δουβλίνου από τον James Joyce στον «Οδυσσέα» του στηρίζεται στον τρόπο που περιγράφονται οι νυχτερινές περιπλανήσεις του βεζίρη της Βαγδάτης Χαρούν Ερ Ρασσίντ στις «Χίλιες και μία νύχτες».
Θωμάς Τρικούκης
Σημείωμα Καλλιτεχνικού Διευθυντή ΚΘΒΕ
Η Ελλάδα στη διαχρονία της ήταν και είναι ένας τόπος σταυρωμένος ανάμεσα σε ανατολή και δύση. Η κεντρική συμμετοχή της στη διαμόρφωση του δυτικού πολιτισμού και ο επηρεασμός της από τις ανατολικές εμπειρίες όρισαν τη συνείδηση του έθνους.
Πρωτοβουλίες όπως αυτή του Υπουργείου Πολιτισμού και Τουρισμού, όσον αφορά στο πρόγραμμα Θεσσαλονίκη Σταυροδρόμι Πολιτισμών, είναι καίριες και σημαντικές γιατί τονίζουν τα πολιτισμικά στοιχεία που ενώνουν τους λαούς και κυρίως δίνουν μια δημιουργική διέξοδο σ’ αυτόν τον συγχρωτισμό προς το μέλλον.
Το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος συμμετέχει στο πρόγραμμα αυτό θεωρώντας ότι η ταυτότητα επιβεβαιώνεται από το ταξίδι στην ετερότητα του άλλου.
Η τέχνη και ιδιαιτέρως το θέατρο περιέχει την ενοποιό εκείνη μαγεία που είναι απαραίτητο αντιστάθμισμα στα γεωπολιτικά συμφέροντα και στις εχθροπραξίες είτε αυτές συμβαίνουν στις κοινωνίες είτε στην ενδοχώρα του ανθρώπου.
Σημείωμα Σκηνοθέτη
Η αναζήτηση κοινής αναφοράς στην έκφραση του θρήνου ανάμεσα στο αρχαίο ελληνικό δράμα και την αραβική παράδοση παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον και συνάμα μία ιδιαίτερη δυσκολία. Καλούμαστε να συγκρίνουμε μία δομημένη μορφή θεάτρου ενός λαού με την καθημερινότητα ενός άλλου. Δεν υπάρχει κοινή παράμετρος, στην οποία μπορούμε να βασιστούμε ώστε να προβούμε σε συγκριτική. Δεν πρόκειται ασφαλώς για αδυναμία στη διατύπωση του θέματος αφού στον αραβικό κόσμο δεν μπορούμε να μιλάμε για θέατρο με τη μορφή που έχει στη Δύση. Τέτοιοι ήταν κάποιοι αρχικοί προβληματισμοί στην έρευνα κατά τη διαμόρφωση του κειμένου για την παράστασή μας. Προτεραιότητα η θεατρική έκφραση, αφού όσο ακαδημαϊκές και αν είναι οι αναζητήσεις, η θεατρική πράξη οφείλει να μην τις κάνει ορατές. Διατηρώντας τα πολιτισμικά στοιχεία καθενός από τους δύο λαούς, παρουσιάζουμε τη σύγκλισή τους σε μια ενιαία δραματουργία. Από τον αρχαίο κόσμο επιλέγουμε ως σημείο αναφοράς την Άλκηστη του Ευριπίδη, όπου ο τελετουργικός θρήνος έχει μοναδική θέση στο αρχαίο δράμα. Ο τρόπος που τον αντιμετωπίζουμε και μουσικά, με την εναλλαγή τραγουδιού και απαγγελίας, μας παραπέμπει στην παραδοσιακή έκφραση της τραγωδίας, δίνοντας έμφαση στο ρυθμό και στο μέλος. Στον απόηχο του θρήνου, μοιρολόγια γυναικών θα μας ταξιδέψουν στις Χίλιες και μια Νύχτες, όπου μία ακόμα γυναίκα οδηγείται στην τελευταία της κατοικία από τον Σεΐχη. Μέσα από αυτές τις γυναίκες θα ξεπηδήσει η Σεχραζάντ που με τη δύναμη του μυαλού της θα μεταστρέψει την τραγική μοίρα όλων των γυναικών. Με τον μύθο αυτό γινόμαστε κοινωνοί της θρηνητικής συμπεριφοράς, όπως αυτή εκφέρεται μέσα από ήχους και ακούσματα του αραβικού κόσμου.
Έχοντας επιλέξει τις δύο συνιστώσες για τη μελέτη και κυρίως για την παραστατική έκφραση του θρηνητικού μέλους, το επόμενο στάδιο της διαδικασίας είναι η διαμόρφωση του τόπου συνάντησής τους. Σε αντίθετη περίπτωση, πρόκειται απλώς για παράθεση ανθρωπολογικών στοιχείων που στερείται θεατρικότητας. Στον δικό μας μύθο, μία φορά τον χρόνο εκείνοι που έφυγαν από τη ζωή πηγαίνουν στους θνητούς για να μοιραστούν μαζί τους τις πιο όμορφες μουσικές με αντάλλαγμα τις ιστορίες τους – αφού στον κόσμο των νεκρών όλοι παίζουν μουσική. “Και το δικό μου τέλος ας συνοδεύει μουσική, τίποτα άλλο δεν επιθυμώ”, αναφωνεί η Άλκηστη καθώς οδεύει προς τον θάνατο. Το ίδιο λαχταρούν και οι μοιρολογίστρες γυναίκες της Αραβίας. Οι “Αιώνιοι Μουσικοί” θα ζητήσουν τις ιστορίες τους και μέσα από αυτές θα ξετυλιχθούν οι θρηνητικές εμβιώσεις Ελλήνων και Αράβων. Η μουσική: ο κοινός τόπος. Ο μύθος: ο αφηγηματικός τρόπος. Ο έρωτας και ο θάνατος: κοινές αναφορές για τους δύο αυτούς λαούς, για όλους τους λαούς. Η μουσική ενυπάρχει στην παράστασή μας ως «μουσικότητα», από τον ρυθμό του κειμένου έως την αέναη κίνηση των ηθοποιών στη σκηνή. Ο μύθος, ο λόγος, η πλοκή, η σκιαγράφηση των χαρακτήρων ενώνονται σε μία μουσική ατμόσφαιρα αισθήσεων, που δεν ταυτίζεται με τη μουσική σύνθεση, την εμπεριέχει αλλά κυρίως την υπερβαίνει.
Το Σταυροδρόμι Πολιτισμών ένωσε τους δρόμους μας με το δυναμικό του Κρατικού Θεάτρου, με την καλλιτεχνική μου αυτή τη φορά ιδιότητα. Ευχαριστώ από την καρδιά μου όλους τους συνεργάτες της παράστασης που αγκάλιασαν με αγάπη τη διαπολιτισμική αυτή περιπλάνηση μέσα από την ποίηση και τη μουσική.
Τζένη Αρσένη
ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ
Σκηνοθεσία: Τζένη Αρσένη
Δραματουργία: Ιωάννα Καραμάνου – Τζένη Αρσένη
Σκηνικά-κοστούμια: Ηλίας Λόης
Φωτισμοί: Άγγελος Γουναράς
Μουσική: Haig Yajdian
Επιστημονικός Σύμβουλος για τα Αραβικά Θέματα: Γεράσιμος Μακρής
Βοηθοί σκηνοθέτη: Στέλιος Καλλιστράτης – Εβίνα Γεωργίου
Βοηθοί σκηνογράφου-ενδυματολόγου: Ευτυχία Βαϊμάκη – Πηνελόπη Μαμάλου
Βοηθός φωτιστή: Δημήτρης Μοναχός
Οργάνωση παραγωγής: Χριστίνα Ζαχαροπούλου
Παίζουν: Κατερίνα Γιαμαλή, Μιχάλης Γούναρης, Θανάσης Δισλής, Παύλος Ελευθεριάδης, Ελένη Θυμιοπούλου, Κώστας Ίτσιος, Άγγελος Καρανικόλας, Νίκος Κολοβός, Αννέτα Κορτσαρίδου, Γιώργος Μπαγιώκης, Ντίνα Νικολαΐδου, Χρήστος Νταρακτσής, Λίλιαν Παλάντζα, Δημήτρης Παπιόπουλος, Σάκης Πετκίδης, Δέσποινα Σαρόγλου, Μιχάλης Σιώνας, Στέλλα Σμουλιώτη, Βιργινία Ταμπαροπούλου, Μαριάννα Τάντου, Στέργιος Τζαφέρης.
Παίζουν μουσική επί σκηνής: Δημήτρης Βασιλειάδης (κανονάκι), Γιάννης Κατσούλης (ούτι), Νίκος Μαγνήσαλης (κρουστά).
ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΙΣΟΔΟΣ (ώρα έναρξης: 9.00 μ.μ)
Ευχαριστούμε τον Θοδωρή Χιώτη και την Εβίνα Γεωργίου για τη συμβολή τους στη δραματουργία.
Tο πρόγραμμα «Θεσσαλονίκη Σταυροδρόμι Πολιτισμών», πραγματοποιείται με την «οικονομική ενίσχυση της ΟΠΑΠ Α.Ε.».