Συντελεστές

Πατέρας του χρυσού αιώνα του ρωσικού πεζογραφικού ρεαλισμού, ο Νικολάι Βασίλιεβιτς Γκόγκολ όρισε πρώτος το περίγραμμα του λογοτεχνικού τοπίου της πατρίδας του. Οι συγγραφείς του ύστερου 19ου αιώνα έγραψαν στη σκιά του θεματικού και αισθητικού του οράματος· οι μοντερνιστές του 20ού αιώνα αναγνωρίζουν αμέριστα την επίδρασή του. Η κριτική τον συνέκρινε με τον Θερβάντες, τον Λόρενς Στερν, ακόμη και τον Τζέιμς Τζόυς, στον αριστοτεχνικό χειρισμό της γλώσσας, την ανάμειξη γελοίου και υψηλού, την ιδιοφυή σύλληψη της πολιτισμικής ουσίας και της εθνικής ιδιαιτερότητας της Ρωσίας. [...] Ενδεχομένως, εκκινώντας από τον κατακερματισμένο εσωτερικό του κόσμο, ο Γκόγκολ κατόρθωσε να συλλάβει όσο κανένας σύγχρονός του την αποσπασματικότητα της συνείδησης του 19ου αιώνα. Αρκεί να θυμηθούμε τη συγκινητική φράση του Φιοντόρ Ντοστογιέφκσι: «Όλοι μας ξεπροβάλαμε κάτω από το παλτό του Γκόγκολ».

Ο Νικολάι Γκόγκολ γεννήθηκε στις 20 Μαρτίου 1809, στη μικρή Ουκρανική πόλη του Σοροσίνσκι. Ονειροπόλο και εσωστρεφές παιδί, τραυματισμένο βαθιά από τον θάνατο του μικρότερου αδελφού του, χαϊδεμένο από την οικογένεια, θα στερηθεί το προστατευτικό περιβάλλον του σπιτιού του, όταν σε ηλικία 10 ετών θα εγγραφεί στο Γυμνάσιο του Νεζίν. Τα σχολικά χρόνια δεν θα είναι εύκολα για τον νεαρό Νικολάι. Μικρόσωμος, με οστεώδες πρόσωπο και προτεταμένη μύτη (αυτή τη μύτη που τόσο συχνά επανέρχεται στα γραπτά του), μέτριος μαθητής, είρων και περιπαικτικός προς συμμαθητές και δασκάλους, θα κερδίσει τον χαρακτηρισμό «ο μυστήριος νάνος» και θα αρχίσει να αποκτά φίλους μόνο μετά τον τέταρτο χρόνο του στο σχολείο, όταν θα εκδηλώσει την αγάπη του για τη λογοτεχνία. Τα πρωτόλεια ποιήματά του δεν έτυχαν ιδιαίτερα καλής υποδοχής και ο νεαρός Νικολάι τα κατέστρεψε χωρίς δεύτερη σκέψη· όμως η γνωριμία του με τον Αλεξάντρ Πούσκιν το 1831 [...] άσκησε μεγάλη επίδραση στον Γκόγκολ: τον έκανε να στραφεί στην πεζογραφία και τον παρότρυνε να δημοσιεύσει τα πρώτα του αφηγήματα Βράδια σ’ ένα κτήμα κοντά στην Ντικάνκα (1831-32). [...]

Ο νεαρός συγγραφέας έγινε γνωστός από τη μια μέρα στην άλλη. Η λογοτεχνία τον τραβούσε επίμονα από το μανίκι κι έτσι, έχοντας ήδη παραιτηθεί δύο φορές από τις θέσεις του στο Δημόσιο, εγκατέλειψε και την έδρα της μεσαιωνικής ιστορίας του Πανεπιστημίου της Πετρούπολης, όπου είχε διοριστεί ως έκτακτος καθηγητής το 1834, για να αφοσιωθεί στο γράψιμο. Από την εποχή εκείνη και ως τον θάνατό του, ο Γκόγκολ έγραψε ασταμάτητα: δοκίμια, κριτική τέχνης, διηγήματα και το μεγάλο του μυθιστόρημα, τις Νεκρές ψυχές. Ανάμεσα στο 1835 και το 1842 εκδόθηκαν τα πιο γνωστά διηγήματά του, ανάμεσα στα οποία συγκαταλέγονται Το Παλτό, Η λεωφόρος Νιέφκσι, Η Μύτη –ένα σαρκαστικό, υπερρεαλιστικό αφήγημα– Το ημερολόγιο ενός τρελού, Τάρας Μπούλμπα, Ο καβγάς των δύο Ιβάν και Το Πορτρέτο –που διερευνούσε τη σχέση τέχνης και θρησκείας, αποτυπώνοντας την ανησυχία του συγγραφέα για τις ηθικές παραμέτρους της λογοτεχνίας του και τη βασανιστική σχέση του με τη θρησκεία, η οποία και θα τον οδηγήσει στον θάνατο, στα 43 του χρόνια, μετά από μακροχρόνια νηστεία, προκειμένου «να εξαγνιστεί» από την αμαρτία της γραφής. [...]

Ο θάνατος του Γκόγκολ, τον Φεβρουάριο του 1852, αποδόθηκε σε ασιτία. [...] Ο Νικολάι Γκόγκολ ασχολήθηκε, επίσης, και με το θέατρο, υπογράφοντας δύο, κλασικές πια, κωμωδίες, τον Επιθεωρητή (1835) και τα Παντρολογήματα (1842).
 

Κατερίνα Σχινά
από το πρόγραμμα της παράστασης Η εξέγερση της μύτης