ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ ΚΕΙΜΕΝΩΝ ΓΙΑ ΤΟ ΕΡΓΟ ΑΠΟ ΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΤΗΣ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ
«Δεν είμαι από τους πρωτοπόρους του Θεάτρου. Μακάρι να ήμουν. Ελπίζω, όμως, ότι έπαιξα κάποιο ρόλο στο άνοιγμα του δρόμου γι’ αυτούς. Δεν είμαι ανανεωτής. Ανήκω σ’ αυτούς που ξαναανακαλύπτουν τις ξεχασμένες αρετές του θεάτρου. Και καθώς κοιτάζω το έργο των σύγχρονών μου, μου φαίνεται ότι διαφέρω σε κάτι από όλους: στο ότι τη δουλειά μου την έχω απολαύσει τρομερά.»
Θόρντον Ουάιλντερ
«Το έργο (σημ «Ντόλλυ») διαδραματίζεται στο Γιόνκερς και τη Νέα Υόρκη, και θέμα του έχει την προσπάθεια των κύριων χαρακτήρων να απολαύσουν τις διασκεδάσεις της ζωής, γεγονός που εξαρτάται, με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, από τον Βαντεργκέλντερ. Στα πρόσωπα αυτά συμπεριλαμβάνονται, εκτός από την Ερμενγκάρντε και τον Αμβρόσιο, οι δυο υπάλληλοι του Βαντεργκέλντερ, ο Κορνήλιος και ο Βαρνάβας, που πάνε στη Νέα Υόρκη, για να αναζητήσουν την «περιπέτεια» και η Ντόλλυ Λεβί, η «προξενήτρα», που ενώ υποτίθεται ότι προξενεύει τον Βαντεργκέλντερ με μια νεαρή γοητευτική γυναίκα (την Αϊρίν Μολόι), στην πραγματικότητα τον προορίζει για τον εαυτό της. Η «ευαίσθητη» συμπεριφορά και οι αξίες του Βαντεργκέλντερ εμποδίζουν όλους αυτούς τους ήρωες να απολαύσουν ελεύθερα τη ζωή και οι προσπάθειες αυτών των χαρακτήρων να αντιταχθούν στη συμβατική άρνηση της ζωής από την πλευρά του Βαντεργκέλντερ συνιστούν την πλοκή. Η πιο τρομερή αντίπαλος του Βαντεργκέλντερ είναι η Ντόλλυ Λεβί, που ρυθμίζει τα πάντα, μια «καλλιτέχνης της ζωής», που δεν ακολουθεί κανένα δόγμα, εκτός από το «απολαύστε τη ζωή όσο μπορείτε» και η οποία αντιμάχεται τις παραδοσικές απόψεις περί «επιτυχίας», που πρεσβεύει ο Βαντεργκέλντερ, για τον οποίο η δουλειά και τα χρήματα είναι οι υψηλότερες αξίες στη ζωή του ανθρώπου. Η ίδια, βέβαια, με απλότητα και ειλικρίνεια παραδέχεται ότι θέλει να τον παντρευτεί για τα χρήματά του, έχει, όμως, εντελώς διαφορετική νοοτροπία για τα χρήματα από αυτόν. Είναι αποφασισμένη να βγάλει τα νομίσματά του σε ευρεία κυκλοφορία, ώστε να απελευθερώσουν άλλους ανθρώπους από μια ζωή γεμάτη ρουτίνα, κοινωνικές συμβάσεις και απομόνωση και να μπορέσουν, έτσι, να απολαύσουν τη ζωή. Εξηγεί την οικονομική φιλοσοφία της στον Αμβρόσιο: «Το χρήμα είναι για να κυκλοφορεί, αγαπητέ μου... Σε εστιατόρια, μοδίστρες, θέατρα, διασκεδάσεις, ταξίδια».
[...] Μερικές από τις πιο κωμικές στιγμές του έργου βρίσκονται στις προσπάθειες των νεαρών (σημ. Κορνήλιου και Βαρνάβα) –και αργότερα και της Αϊρίν Μολόι– να πάρουν μέρος στις συγκινήσεις της ζωής, κάτι που τους αρνείται η συμβατική ηθική, που θεωρεί την «περιπέτεια» ανοησία. Πρόκειται για ένα χιούμορ ντελικάτο, συναισθηματικό, εγκάρδιο, και σίγουρα πολύ διασκεδαστικό. Η ξεκαρδιστική σκηνή της τρίτης πράξης, όπου η Ντόλλυ μετατρέπει την οργή του Βαντεργκέλντερ σε μια καλυμμένη πρόταση γάμου είναι μια από τις πιο κωμικές σκηνές του Ουάιλντερ.
[...] Η Ντόλλυ!, περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο έργο του Ουάιλντερ, δεν έχει αξιώσεις για σοβαρή σκέψη και στοχασμό · και θα πρέπει να το απολαύσουμε γι’ αυτό που είναι –μια φάρσα. Ο Βαντεργκέλντερ και οι κοινωνικές συμβάσεις που αυτός αντιπροσωπεύει, προκαλούν το γέλιο· αυτό το γέλιο, όμως, προέρχεται από τη συμπόνια που νιώθει κανείς για ένα συνάνθρωπό του που δεν έχει επίγνωση της γελοιότητάς του και όχι από πικρία ή περιφρόνηση. Ο Ουάιλντερ συχνά χρησιμοποιεί τη λέξη «κοροϊδεύω», εκεί που θα περίμενε κανείς τη λέξη «σατιρίζω». Η διαφορά στην ορολογία είναι σχετική, καθώς συχνά προστατεύει τους ήρωές του από τη γελοιοποίηση και το χλευασμό. Ο Ουάιλντερ επιλέγει τον πιο ευγενικό τρόπο για να αντιμετωπίσει τους ήρωές του με ήπια ειρωνεία· κατορθώνει, με τις περιγραφές της ανθρώπινης γελοιότητας, να προκαλέσει το αυθόρμητο γέλιο και όχι αυτό που προέρχεται από σνομπισμό ή περιφρόνηση. Το αποτέλεσμα στην Ντόλλυ!, είναι ότι διασκεδάζει κανείς με τους παραλογισμούς του Βαντεργκέλντερ, αλλά δεν αναγκάζεται ν’ ασχοληθεί με τις κοινωνικές ή ηθικές προεκτάσεις αυτών των παραλογισμών.»
Rex Burbank, Thornton Wilder, Twayne Publishers Ink,
Νέα Υόρκη, 1961.
Μετάφραση: Μαρία Βογιατζή
Νίκος Μπακόλας
Ο Θόρντον Ουάιλντερ και οι αλήθειες της ζωής
«Έχοντας πλατιά και πλούσια μόρφωση, πτυχιούχος του Γιέιλ και με διδακτορικό δίπλωμα του Πρίνστον, ο Θόρντον Ουάιλντερ που έχει μελετήσει τις δραματουργικές φόρμες του ανατολικού και του δυτικού κόσμου, του αρχαίου και του σύγχρονου, που έχει διδάξει σε πανεπιστήμια και έχει δώσει πλήθος διαλέξεων υψηλού επιπέδου στην Ευρώπη, που οι γνώσεις του και η καλλιέργειά του εκτείνονται σε πολλούς τομείς, έχει κατορθώσει να δημιουργήσει την τριπλή καριέρα του δασκάλου, του μυθιστοριογράφου και του θεατρικού συγγραφέα, σημειώνοντας εντυπωσιακές επιτυχίες και στους τρεις κλάδους.
Σαν θεατρικός συγγραφέας ο Ουάιλντερ είναι παγκόσμια γνωστός, κυρίως για το έργο του Η μικρή μας πόλη (1938), που παίχτηκε επανειλημμένα και στην Ελλάδα.
Στη Μικρή μας πόλη, που παρουσιάζει την καθημερινή ζωή σε μια μικρή αμερικανική κοινότητα, ο Ουάιλντερ, γυμνώνοντας τη σκηνή και τα πρόσωπα από πολλές συμβατικότητες, δίνει μια ιστορία ζωής (γέννηση-έρωτας-θάνατος) που ξεπερνάει τα σύνορα μιας οποιαδήποτε πόλης, πολιτείας ή χώρας και αποκτά μια οικουμενικότητα που κερδίζει το θεατή κάθε γεωγραφικού μήκους και πλάτους...
Στο έργο Με τα δόντια (1942) —που κι αυτό όπως και το προηγούμενο κέρδισε το βραβείο Πούλιτζερ— ο συγγραφέας προσφέρει ένα πανόραμα του τρόπου με τον οποίο ο Άνθρωπος κατόρθωσε, ανά τους αιώνες, να γλιτώσει από την καταστροφή και την εξαφάνιση [...]
Κάπου ο ίδιος έχει γράψει: «Η εργασία μου φανερώνει μια σειρά από φευγαλέες μου αγάπες για συγγραφείς που θαύμαζα». Και προσθέτει μετριόφρονα: «Δεν είμαι δημιουργός καινούργιων τρόπων, αλλά ανανεωτής παλαιών θησαυρών».
Με την Προξενήτρα (Ντόλλυ!) αυτή του η φράση επιβεβαιώνεται αρκετά. Το εύθυμο τούτο έργο έχει πλούσια ιστορία ανανεώσεων. [...] Μια ιστορία με έρωτες, παντρολογήματα και κωμικές καταστάσεις που, όπως υπογραμμίζει και ο συγγραφέας στο τέλος του έργου, όλα ξεμπερδεύονται με ευτυχισμένες λύσεις. [...]
Η θεατρική παραγωγή του Ουάιλντερ συμπληρώνεται αν αναφέρουμε το πρώτο του έργο Η τρομπέτα θα ηχήσει, καθώς και τα νεότερά του Μια ζωή κάτω απ’ τον ήλιο (1955), και τα Τρία έργα για την Μπλίκερ Στριτ που παίχτηκαν το 1962.
[...] Σημαντική, λοιπόν, και ενδιαφέρουσα η προσφορά του Θόρντον Ουάιλντερ στο αμερικανικό θέατρο του 20ού αιώνα. Σημαντική για τις προσπάθειες ανανεώσεως της θεατρικής γραφής αλλά και για το ότι έδειξε με τα έργα του πως οι απλές, οι ξεκάθαρες αλήθειες, που ξεπερνιούνται ή ξεχνιούνται μέσα στη βάση της ζωής, μπορούν να μας τονίσουν ξανά πόση σημασία έχουν για μια πληρέστερη κατανόηση της ανθρώπινης εμπειρίας.»
(Το κείμενο αναδημοσιεύεται από το πρόγραμμα της παράστασης του Κ.Θ.Β.Ε. «Η προξενήτρα», 1978).