Πρεμιέρα την Παρασκευή 19 Νοεμβρίου στο Θέατρο της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών για την πολυαναμενόμενη παραγωγή του ΚΘΒΕ «Η Δολοφονία του Μαρά» του Πέτερ Βάις και ο σκηνοθέτης της Κοραής Δαμάτης παραχώρησε την Κυριακή συνέντευξη στην Χρύσα Νάνου και τη Φωτεινή Στεφανοπούλου στον ραδιοφωνικό σταθμό 102Fm και την εκπομπή «Μικρός Μεγάλος Κόσμος».
Ήθελε να ακολουθήσει τα χνάρια του και αυτό το δόγμα «περί αποστασιοποίησης» που έθεσε ο Μπρέχτ. Στη «Δολοφονία του Μαρά», ο Βάις το ακολουθεί και μάλιστα με διπλό-τριπλό τρόπο. Βλέπουμε την ιστορία.
Χρονικά βρισκόμαστε μετά τη Γαλλική Επανάσταση, στο 1808 όταν ο Ναπολέοντας πηγαίνει από δω κι από κει ανά τον κόσμο, κάνοντας πολέμους στην Αίγυπτο, στη Ρωσία κα, για να μεγαλώσει τη Γαλλία.
Και βλέπουμε την ιστορία του 1793, της χρονιάς δηλαδή που δολοφονήσανε τον Μαρά, που υπήρξε μοχλός ισχυρός της Γαλλικής Επανάστασης. Ένας γιατρός που τα παράτησε όλα, εξέδωσε την εφημερίδα «Ο φίλος του λαού», ένας δυναμικός και ακραίος πρωτεργάτης της Επαναστάτης.
Βλέπουμε ένα θεατρικό έργο που υποτίθεται ότι το έγραψε και το σκηνοθετεί ο γνωστός Ντε Σαντ και το ανεβάζει στο άσυλο του Σαραντότ (ίδρυμα που υπήρχε και προηγούμενα). Ένα ίδρυμα για ψυχικά ασθενείς.
Η έννοια βέβαια αυτή, του ψυχικά ασθενούς, δεν υπήρχε τότε. Ήταν ο τρελός όπως λέγαν εκείνη την εποχή. Ένας άνθρωπος δηλαδή που έπρεπε να απομακρυνθεί από την κοινωνία, γιατί αποτελούσε απειλή για την κοινωνία. Έτσι έμπαινε στο θεραπευτήριο αυτό, σε ένα «γκέτο» θα το λέγαμε.
Εκεί λοιπόν είναι ο Ντε Σαντ και τα γραπτά του.. και ένα σωρό ασθενείς και ο διευθυντής του θεραπευτηρίου που του επιτρέπει να γράφει και να ανεβάζει παραστάσεις με τους τρόφιμους. Παραστάσεις που τις παρακολουθεί ολόκληρη η υψηλή κοινωνία του Παρισιού.
- Είναι εδώ που μπαίνει το «θέατρο μέσα στο θέατρο»…
Ακριβώς! Υποτίθεται είναι γραμμένο έργο από το Σαντ, ανεβαίνει στο Σαραντότ, και από κάτω είναι γεμάτη η πλατεία απ’ τους ευγενείς αυτούς που κερδίσανε την Επανάσταση που όπως τους ονοματίζει καταδικάζοντάς τους ο Μαρά, «ήταν οι έμποροι και η μπουρζουαζία που κέρδισε την επανάσταση».
Παρακολουθούμε θέατρο μέσα στο θέατρο όπως λέτε, μέσα από μια αποστασιοποίηση γιατί ο ψυχικά ασθενής, αυτόματα είναι ο άνθρωπος που λέει αυτό που θέλει αλλά και κάτι άλλο που δεν το καταλαβαίνουμε.
Η υποτιθέμενη τρέλα, μας κρατά λίγο μακριά από το συναίσθημα και περισσότερο στη σκέψη αυτών που λέγονται.
- Ιδού και η Μπρεχτική αναφορά..
Απέναντι στη τρέλα έχουμε δύο εκδηλώσεις: ή το γέλιο, το κωμικό στοιχείο, που είναι σύνηθες τόσο στο θέατρο όσο και στον κινηματογράφο, ή από την άλλη το δέος και τον φόβο.
Αυτά στιγματίζουν τη δική μας συμπεριφορά απέναντι στους ψυχικά ασθενείς. Και τί άλλο πετυχαίνει; Να παρακολουθώ τι λέει και να προσπαθώ να καταλάβω τί μου λέει. Πώς βλέπει ένας ψυχικά ασθενής αυτά που τον ρωτάς.
Μ’ αυτό το «κόλπο», ας το πούμε έτσι, ο Βάις ακολουθεί τον Μπρεχτ σε μια αποστασιοποίηση, θέατρο μέσα στο θέατρο, όπου εκεί βλέπουμε τη «Δολοφονία του Μαρά», αυτού του μέγιστου επαναστάτη του αρκετά σκληρού χαρακτήρα του να περνά μέσα απ’ τη φιλοσοφία του Μαρκήσιου Ντε Σαντ.
Μιλάμε για το Απόλυτο. Αναπτύσσουν την έννοια του απόλυτου οι δυο τους. Από τη μια ο Σαντ που πρεσβεύει «να είμαι καλά εγώ και δεν με ενδιαφέρουν οι υπόλοιποι».. και το αντίθετό του η φιλοσοφία του Μαρά που λέει «όχι, οφείλουμε να ενδιαφερθούμε για όλους κι όχι μόνον για τους εαυτούς μας».
- Δύο κόσμοι σε σύγκρουση...
Και θυμίζω ότι αυτό το μια κοιτώ τον εαυτό μου και μόνο εγώ να είμαι καλά, να έχω υγεία, να έχω χρήματα και επιτυχία.. και μετά το αντίθετο, αυτό το δίλημμα είναι μέσα μας απ’ την αρχή της ενσυνείδητης ζωής μας.
Πολλές φορές πάμε απ’ τη μία κι άλλες απ’ την απέναντι πλευρά. Αυτό που θέτει και που επεδίωξα σκηνοθετικά και έχει γίνει στην παράσταση, είναι πως δεν ακολουθούμε το απόλυτο από όποια πλευρά κι αν έρθει. Όπως έχω γράψει στο πρόγραμμα της παράστασης, η συνύπαρξη είναι το ζητούμενο. Συνύπαρξη και διασφάλιση για όλους. Όχι να καταδικάζουμε το σύνολο για να ζήσουν κάποιοι καλύτερα, αλλά ούτε και να περιφρονούμε τους λίγους, με τη διαφορετική γνώμη, για το συμφέρον και να καθησυχάζουμε το σύνολο.
- Μια ισορροπία δηλαδή του ατομικισμού έναντι του κοινωνικού καθήκοντος.
Ξέρετε, η συνύπαρξη δεν είναι εύκολη υπόθεση. Φαινομενικά μόνο είναι εύκολη, ουσιαστικά δεν είναι ακόμη και μεταξύ δύο ανθρώπων, ενός γάμου, για παράδειγμα, μιας σχέσης. Περνάει διαδικασία, περνάει προβληματισμούς, άλλοτε πετυχαίνει κι άλλοτε δεν πετυχαίνει. Όμως αυτός είναι και ο αγώνας του ανθρώπου να συνυπάρξει όχι εικονικά, αλλά πραγματικά με τον άλλον.
Και να διασφαλίσει τον άλλον. Κι απ’ την άλλη να θυμόμαστε ότι η ελευθερία και η διαχείριση του εαυτού μας είναι ύψιστο αγαθό και δικαίωμά μας.
Και κατακτήθηκε με πολλούς θανάτους, με πόλεμο, με επαναστάσεις. Δεν είναι εύκολο να τα πετάμε και να λέμε «έλα μωρέ τι έγινε».
Πολλές φορές μιλώ σε μαθητές μου και λέω ότι αυτά που ζείτε τώρα, έχουν κατακτηθεί από προηγούμενους. Μην τα θεωρείτε αυτονόητα.
- Ας πάμε όμως και στην ίδια την παράσταση. Έχετε έναν 40μελή θίασο, σπάνιο να δούμε επί σκηνής ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια τόσο μεγάλο θίασο. Συνήθως βλέπουμε μονολόγους, δυο τρεις πρωταγωνιστές κι αυτό είναι όλο.
Είναι από τις σπάνιες φορές που γίνεται μια μεγάλη παραγωγή, θα συμφωνήσω. Εδώ το ΚΘΒΕ αποφάσισε να προχωρήσει σε μια πολύ μεγάλη παραγωγή, με τη μουσική που έγραψε για το έργο η Δήμητρα Γαλάνη, τα σκηνικά του Βαρώτσου, με όλη τη σκηνή του κεντρικού θεάτρου της ΕΜΣ ανοιχτή, με πολυμελή θίασο, ηθοποιούς πολλούς, κοστούμια πολλά και γενικά είναι μια σημαντικά μεγάλη παραγωγή που την ευχαριστηθήκαμε όλοι μας. Κάναμε αρκετό καιρό πρόβες, κοντά τρεισήμισι μήνες. Μετά αναγκαστήκαμε να διακόψουμε (όπως και όλη η χώρα). Και τώρα ξανακάνουμε ενάμιση μήνα πρόβα εκ νέου για να ανεβεί το έργο αυτή την Παρασκευή 19 Νοεμβρίου, όπου ανυπομονούμε να το δώσουμε στο κοινό. Το περιμένουμε με λαχτάρα να το κάνουμε!
- Για αυτό καθ’ αυτό το κείμενο του Πέτερ Βάις που είναι γραμμένο σε ρήμα στα Γερμανικά, φαντάζομαι πως ήταν άθλος μεταφραστικός, εξ' ου και ανατρέξατε στη μετάφραση του Μάριου Πλωρίτη.
Είναι μια σπουδαία μετάφραση και ήταν η ίδια που χρησιμοποίησα πριν 32 χρόνια στο Εθνικό Θέατρο. Το 1989, ανεβαίνει για δεύτερη φορά «Η Δολοφονία του Μαρά» στην Ελλάδα, μετά το ανέβασμα του 1964 στο Θέατρο Τέχνης. Τότε, γιορτάζοντας τα 200 χρόνια απ’ τη Γαλλική Επανάσταση, το Εθνικό μου αναθέτει να το σκηνοθετήσω. Ευτύχησα να γνωρίσω από κοντά τον Μάριο Πλωρίτη, πήγα και τον συνάντησα προσωπικά. Ήταν μια ξεχωριστή, μια σπουδαία προσωπικότητα.
- Ήσασταν παιδί τότε. Τί τόλμη να αναλάβετε τόσο μεγάλο εγχείρημα..
Και τί τόλμη και του Εθνικού να με εμπιστευτεί… Ξέρετε, τότε, δεν ήταν της μόδας οι νέοι σκηνοθέτες. Έπρεπε να περιμένεις τη σειρά σου. Να προηγηθούν οι παλαιότεροι, οι μεγαλύτεροι. Δεν ήταν όπως τώρα, όσο μικρότερος τόσο καλύτερα.
- Πάντως τελευταία δοκιμάζονται όλο και νεαρότεροι σκηνοθέτες. Είναι λέτε καλό αυτό για το θέατρο;
Άλλες φορές πετυχαίνει κι άλλες δεν πετυχαίνει. Όλη η επιτυχία του είναι να μην σταματάς την παιδεία σου.
Δεν πρέπει να σταματάς να ψάχνεις, να διαβάζεις. Το ταλέντο μπορεί να υπάρχει, όμως δεν αρκεί.. Σημασία έχει να μην σταματάς να εργάζεσαι πάνω σε αυτό που θέλεις.
Δεν υπάρχουν έτοιμα πράγματα. Τα κατακτούμε!
Σύνταξη - Επιμέλεια: Χρύσα Σάμου